Osmanlı Devleti’nin Duraklamasının İç Nedenleri

Tarih 2 dersi 3. ünitesi olan Arayış Yılları (17. yy) nın ilk konusu XVII. YÜZYILDA ASYA VE AVRUPA’dır. Bu konu içinde ki XVII. YÜZYILDA AVRUPA, ASYA VE OSMANLI DEVLETİ’NİN DURUMU konusunu tam olarak anlayabilmek için (özellikle Osmanlı Devleti’nin Genel Durumu) Osmanlı Devleti’nin duraklamasının sebeplerini bilmek gerekir. Kanuni’nin son dönemlerinde belitilerini göstermeye başlayan lakin tam anlamıyla Sokullu Mehmet Paşa’nın vefatıyla başlayan (1579) duraklama devri Karlofça Antlaşması’na kadar sürmüştür. (1699) Duraklamanın sebeplerini iç ve dış sebepler olmak üzere 2’ye ayırabiliriz. Duraklamanın iç sebeplerini aşağıdan, duraklamanın dış sebeplerini ise buraya tıklayarak okuyabilirsiniz.

Osmanlı Devleti’nin Duraklamasının İç Nedenleri

a) Devlet Yönetimde Görülen Bozulmalar :

Devlet-i Ali Osman’da sultan tüm kuvvet ve otoriteyi elinde bulundururdu.Bu sebeple sultanın şahsi niteliği gelişmeler üstünde belirleyici bir etki bırakıyordu. Bu devirde valide sultanların devlet idaresine müdahale etmesi, genç yaşta ve deneyimsiz padişahlar ve sıhhati bozuk padişahların tahta çıkması devlet idaresinde negatifliklere yol açtı.
— I.Ahmet, Ekber ve Erşed kuralını getirerek taht değişimini yeni bir esasa bağladı ve taht kavgalarını önledi. Şehzadelerin sancaklarda görevlendirilmesi ananesini kaldırdı. Bu durum da padişahların yönetim deneyiminden mahrum yetişmeleri akıbetini doğurdu.
— Sultanların yönetim deneyiminden mahrum yetişmeleri, devlet idaresinde valide sultanların ve devlet adamların etkisini gittikçe arttırdı. Padişahlar silahlı gücün en başında sefere çıkmaz oldular.
— Devlet hizmetinde ehliyet, hak, çalışkanlık yerini rüşvete, dalkavukluğa, iltimasa bıraktı. Memurluklar rüşvet karşılığı satıldı.
— Eyaletlerin başına iltimas ve rüşvetle atanan valiler gittikleri yerlerde halka zulmettiler.Osmanlı adaletinin yerini asayişsizlik aldı. Milletin devlete olan güveni sarsıldı.

b) Maliyede Bozulmalar :

— Cülus bahşişlerinin artması
— Mağlubiyetler ve toprak kayıpları
— Saray giderleri ve israfın artması
— Ganimet, vergi ve hediyelerin azalması
— Tımar sisteminin bozulması
— Gümrük vergilerinin düşürülmesi
— Yabancılardan edinilen vergilerin kesilmesi
— Ticaret yollarının değişmesi
— Avrupa’da altın ve gümüşün çoğalması sebebiyle Osmanlı parasının ölçüt yitirmesi
— Cenk giderlerinin artması
— İstanbul isyanlarının sebep olduğu tahribatlar finansal zorlukları hepten arttırdı. Maliyeye para bulmak amacıyla tımar ve zeametler mültezimlere verildi, memuriyetler satıldı.
— Savaşların uzaması harcamaları arttırdı. Masraflarını karşılamakta zorlanan devlet yeni vergiler koymaya yöneldi. Halk vergilerini ödemekte zorlandı. Köylüler toprağını terk etmeye başladı. Araziler boşalırken kentlerde nüfus arttı. İşsizlik sorunu ortaya çıktı.
— Devlet tarımı yine canlandırmak amaçlı ayrılınan toprakları iltizama (kiraya) verdi. Tımar sistemi büsbütün bozuldu. Toprağı kiralayan eşraf her geçen gün güçlendi ve ayan olarak bilinen zümre meydana çıktı.
— Kapitülasyonlardan ötürü, ticaretin azınlıkların ve yabancıların elinde olması Osmanlı ekonomisinin çökmesinde mühim bir rol oynadı.

c) Askeri Sistemde Bozulmalar :

— III. Murat devrinde askeri ocaklarına, kanun-i kadim’e ters bir şekilde asker alındı. Devşirme sistemi ve asker disiplini bozuldu. Devletten maaş alan askerlerin sayısı arttı. Askeri ocaklar birer menfaat kaynağı haline geldi.
— Yeniçeriler kanunlara ters bir şekilde, askerlik mesleği dışarısında bir takım işlerle uğraşmaya başladılar. Aylıklarını alamayınca sık sık isyan çıkardılar. Devlet adamlarını, üstelik padişahları değiştirir duruma geldiler.” Ocak Devlet İçindir ” zihniyeti yerine ” Devlet Ocakta İçindir” anlayışıyla davranış ederek, ocağı bizzat çıkarları amaçlı kullandılar.
— Sokullu’dan bu yana donanma ihmal edildi. İlgisiz şahıslar donanmanın başına getirildi.
— Dirlikler askerlikle alakası olmayan kişilere verilmeye başlandı. Dirlik sahipleri dirliklerinin başında değildi kentlerde oturmaya başladılar; üretimle direk ilgilenmediler. Bu sebeple tımarlı sipahilerin düzeni bozuldu, sayıları azaldı. Yeniçerilerin sayısı artarken, sipahilerin düşmesi askeri düzeni bozdu. Yeniçeriler istedikleri gibi davranış gösterme fırsatı buldular.
— Avrupa’da ki harp teknolojisi takip edilmedi. Bu durum savaşların uzamasına ve hezimet ile sonuçlanmasına yol açtı. Savaşlar mühim bir gider kaynağı haline geldi.
— Savaşların uzaması ve mağlubiyet ile sonuçlanması devleti ganimet gibi mühim bir gelir kaynağından mahrum bıraktı. Uzun devam eden savaşlar üretken nüfusu uzun zaman cepheye bağladı. Bu da üretimin düşmesine yol açtı.
— Savaşların mühim bir gider kaynağı haline gelmesi ve üretimin düşmesi devleti yeni vergiler koymak zorunda bıraktı. Vergilerin çoğalması iktisadi ve toplumsal reaksiyonların artmasına yol açtı.

d) Toplumsal Alandaki Bozulmalar :

— Osmanlı Devleti etnik yapısı karışıktı. Çeşitli inanç ve mezheplerdeki bir sürü unsuru içerisinde barındırıyordu. Her geçen gün uzak yerlerin yönetimlerinde sıkıntılar çıktı. Yasaların tam anlamıyla uygulanamaması hoşnutsuzluğu arttırdı. Karışıklıklar topluluk düzenini bozdu. Tarım ve hayvancılığın zayıflaması ve nüfus artışı da bunun için eklenince işsiz başı boş vatandaşlar arttı. Eşkıyalık yaygınlaştı, celali isyanları arttı. Halk ile devlet arasındaki ilişkiler koptu.

e) Eğitimde ki Bozulmalar :

— Osmanlı Devleti’nde ulema sınıfı yönetimin ve politikanın temeli olan şeriat kaidelerinin koruyucusuydu. Fakat her geçen gün yetkilerini bizzat çıkarları amaçlı kullanmaya başladılar. Çıkarlarını koruyabilmek niyetiyle bazen askerlerle işbirliği inşa ederek saraya cephe aldılar.
— Medreselerde fen bilimlerinin okutulması terk edildi ve öğrenim sistemi günün gereklerine göre yenilenemedi. Batıdaki gelişmelerde takip edilmeyince Avrupa’dan geriye kalındı.
— İlmiyenin bozulması adalet, öğrenim ve belediye işlerine de etki etti. Kadılar rüşvet almaya, genç yaştaki kimseler müderris atama edilmeye başlandı. Yeniliklere karşın en mühim reaksiyon ulemadan gelmeye başladı.