Büyük Selçuklu Devleti Kısa Bilgi

Tarih 9 dersi 5. ünitesi TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ (10-13. YÜZYILLAR) 2. konusu İLK TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ alt başlığı olan Büyük Selçuklu Devleti Konu Anlatımını aşağıdan okuyabilirsiniz.

BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ

Selçuklu hanedanına ismini veren Selçuk Bey’in mensubu olduğu Kınık boyu, Oğuz boylarından biriydi. Kınıklar, 10. asırda öbür Oğuz boylarıyla beraber Orta Asya’da yaşıyorlardı. Selçuk Bey’in liderliğinde , 10. asrın 2. yarısında göç ederek Cend bölgesine yerleştiler ve İslam dinini benimsediler. Bu göçebe toplum, Karahanlılara ve Samanilere savaşlarda asker vererek karşılığında otlaklar elde ettiler. Selçuk Bey’in 1009’da ölümünden ardından hepten güneye indiler. Selçuk Bey’in erkek çocuğu Arslan Bey’in idaresinde, Karahanlıları ve Gaznelileri endişelendirecek kadar güçlendiler. Arslan Bey’in Gaznelilerce gözaltına alınması ve 1032’de vefatının ardından, Selçuk Bey’in torunları Tuğrul Bey ve Davet Bey bağımsızlıklarını ele geçirmeye giriştiler. 1035’te büyük bir Gazneli silahlı gücünü mağlup ederek Horasan içlerine ilerlediler. 1037’de de, bugünkü Türkmenistan’da bulunan Merv kentini ele geçirdiler. 1038’de Gaznelileri 2. defa yendiler ve Nişabur şehrine girerek bağımsızlıklarını ilan ettiler. Tuğrul Bey sultan sanıyla hükümdar ilan edildi ve Büyük Selçuklu Devleti de böylelikle kuruldu.

Dandanakan Savaşı ve sonrası

Gazneli Sultanı I. Mesud, Büyük Selçuklu Devleti’ni ortadan kaldırmak için kuvvetli bir orduyla Selçuklu topraklarına girdi. Gazneli ve Büyük Selçuklu orduları, Merv yakınlarında Dandanakan’da karşılaştılar. Mayıs 1040’ta yapılan Dandanakan Savaşı‘nda, Büyük Selçuklular Gazneli silahlı gücünü hezimete uğrattı. Bu savaşın akabinde Büyük Selçuklu Devleti’nin Harezm ve Horasan’da varlığı keinleşti. Tuğrul Bey, bu savaştan sonra tüm İran’ı kontrolü altına aldı. Büyük Selçuklu hudutları , batıda Bizans, güneybatıda Büveyhiler, kuzeybatıda Gürcistan topraklarına dayandı. 1048’de Erzurum yakınındaki Pasinler Ovası’nda birleşik Bizans-Gürcü silahlı gücünü yenen Büyük Selçuklular, Doğu Anadolu içlerine akınlar tertip etmeye başladılar. İslam dünyasının dinî önderi konumundaki Abbasiler, bu dönemde Bağdat’ı elinde tutan Büveyhoğullarının baskısı altındaydı. Tuğrul Bey, Halifenin daveti üzerine 1055’te Bağdat’a girdi ve Büveyhileri halifeliğin merkezinden çıkardı. Bu vakanın sonrasında Büyük Selçukluların İslam dünyasındaki haysiyeti arttı.

Alp Arslan ve Melikşah dönemleri

Tuğrul Bey’in 1063’te ölünce yerine yeğeni Alp Arslan tahta geçti. Alp Arslan Büyük Selçuklu topraklarını hepten genişletti. 1071’de Malazgirt Savaşı‘nda Bizans İmparatoru Romen Diyojen’i mağlup ederek esir aldı. Malazgirt zaferinin asıl önemi, Anadolu’yu Türklere açmış olmasından gelir. Anadolu içlerine akınların sürdüren Büyük Selçuklu komutanları yepyeni topraklar ele geçirdiler ve müstakil devletler kurdular. Alp Arslan 1072’de ölünce yerine Melikşah geçti. 1072-1092 aralarında karar devam eden Melikşah devri, Büyük Selçuklu Devleti’nin en parlak devridir. Suriye, Filistin, Hicaz, Yemen ve Arabistan Yarımadası’nın doğu kıyıları bu dönemde Büyük Selçuklu topraklarına katıldı. Doğuda Karahanlılar ve Gaznelilerden yepyeni topraklar elde edildi .

Gerileme ve dağılma

Melikşah’ınn ardından sırasıyla gelen Mahmud (1092-1094), Berkyaruk (1094-1105), II. Melikşah (1105-1105) ve Muhammed Tapar (1105-1118) dönemlerinde Büyük Selçuklu Devleti gücünü merkezi denetimini gittikçe yitirdi. Hanedan mensupları yönettikleri bölgelerde müstakil davranmaya başladılar. Daha öncesinde bağımsızlıklarını ilan etmiş durumda olan Suriye Selçuklularıyla Kirman Selçukluları’na Irak Selçukluları da katıldı. Büyük Selçuklu topraklarına göçen yepyeni Oğuz boyları da iç düzeni büyük ölçüde sarstılar. 1118’de tahta çıkan Sencer‘in memleket topraklarını tekrar birleştirme gayreti de başarılı olamadı. Nitekim Sencer, ayaklanan göçebe Oğuzlara 1153’te esir düştü. İki sene sonra kurtulduysa da ülkede iktidarını tekrar sağlayamadan 1157’de vefat etti. Büyük Selçuklu Devleti böylelikle sona erdi. Devletin gerilemesinin diğer sebebleri haçlı seferleri, fatımilerin çalışması, Hasan Sabbah’ın batınilik propogandaları ve oğuz boylarının ayaklanmaları olmuştur. Ayrıca Abbasi halifeleri Selçuklu egemenliğinden kurutulmak için bir takım çalışmalar yürütmüştür.

OKUMA TAVSİYESİ: Büyük Selçuklu Devletinin Başkentleri