Dört Halife Dönemi (Cumhuriyet Devri)

Hz. Muhammed’in vefatından sonra İslam Devleti’nde “Dört Halife Dönemi” başladı. (632 – 661)

OKUMA TAVSİYESİ: Halife Nedir? Dört Halife (Cumhuriyet) Dönemi

Bu dönemde başa geçen halifeler seçim yoluyla belirlendiği için bu devre “Cumhuriyet Devri” ya da “Hulefa-i Raşidin Devri” de denir.

• Hz. Ebu Bekir,
• Hz. Ömer,
• Hz. Osman ve
• Hz. Ali sırasıyla halife seçilmişlerdi.

HZ. EBU BEKİR (632 – 634)

1. Hz. Ebu Bekir, Hz. Muhammed’in en yakın arkadaşı ve onu en yakından tanıyan kişi olarak halife seçildi.
2. Hz. Ebu Bekir, Hz. Muhammed’in ardından önce yalancı peygamberlere karşı Yemame Savaşları’nı yaptı, ardından dinden dönenlere, zekât vermeyenlere karşı ise de Ridde Savaşlarını gerçekleştirip sükûneti ve siyasi otoriteyi yeniden sağladı.
3. Hz. Ebu Bekir dağınık halde bulunan Kur’an ayetlerini toparlayarak Kuran kitap haline getirdi, böylece Kuran’ın özgün hali korundu.
4. Hz. Ebu Bekir Arap Yarımadası’nın fethi ile ilk kez burada siyasal birliği sağladı.
5. Yine ilk kez Arap Yarımadası dışında fetihlere başladı. Irak’taki Sasanilere ait olan Hire Beyliğini aldı.
6. 634 yılında Bizans’ı Yermük Savaşı’yla mağlup edip Suriye ve Filistin’in fethini başlattı.

HZ. ÖMER DÖNEMİ (634 – 644)

1. Hz. Ömer iri yarı ve güçlü kuvvetliydi, en önemlisi adaleti ve cesaretiyle de sevilen biriydi.
2. Hz. Ebu Bekir’in vefatıyla halife seçilen Hz. Ömer fetihlere devam etti. Hz. Ebu Bekir’in başlattığı Suriye – Filistin’in fethini 636 Ecnadeyn Savaşıyla tamamladı. 637’de de Kudüs’ü aldı.
3. Hz. Ömer Sasanilerle yaptığı 634 Köprü, 636 Kadisiye, 637 Celula ve 642 Nihavent Savaşlarıyla İran’ı fethetti, böylece ilk defa Türklerle sınır komşusu olundu.
4. 639 yılında Kuzey Afrika’nın fethine başlayarak Mısır’ın tamamını ve Libya’nın bir kısmını aldı.
5. Dört Halife Dönemi‘nde fetihlerin en fazla yapıldığı dönem Hz. Ömer devridir.

Hz. Ömer Dönemi Düzenlemeler

• Hz. Ömer İslam Devleti’nin geniş sınırlara ulaştırınca devlet yönetiminde askeri, adli ve mali alanda yenilikler yaptı.
• Ülkeyi yönetim birimlerine bölerek, illeri valiliklere ayırdı; ayrıca adaleti sağlamak için her ile kadı atadı.
• Hz. Ömer mali problemi çözebilmek için ilk defa Mali Divan kurdu.
• Stratejik bölgelerde (Şam, Küfe, Basra, Bağdat) Ordugâh şehirler kurdu. Ayrıca ilk düzenli ve sürekli orduları oluşturdu.
• Orduyu daha iyi idare edip fetihleri hızlandırmak amacıyla Divan-ı Cund’u (ordu divanı) kurdu.
• Ordunun masraflarını ve askerin maaşlarını karşılamak için ikta sistemini kurdu.
• Hz. Muhammed döneminde kurulan Beytü’l-Mal’i (Devlet hazinesi) yeniden düzenleyerek ilk bütçeyi hazırladı.
• Hicri takvim de bu dönemde düzenlendi (639).

HZ. OSMAN DÖNEMİ (644 – 656)

• Hz. Osman halim selim ve ılımlı tavırlarıyla tanınır, kimseleri kırmazdı.
• Hz. Osman Kuzey Afrika’nın fethine devam etti ve Libya’nın fethini tamamlayıp, Tunus’u aldı.
• Hz. Osman daha sonra kuzeye yöneldi. Azerbaycan, Gürcistan, Horasan, Harzem bölgeleri üzerine sefer düzenledi. Böylece Kafkaslara ulaştı;  ancak Rusya üzerine giderken orduları Hazar Türklere yenildi ve geri çekilmek zorunda kaldı.
• Hz. Osman döneminde ilk İslam donanması kuruldu ve Kıbrıs fethedildi; ayrıca Zat-üs Savari savaşlarıyla Antalya civarında Bizans donanması yenilgiye uğratıldı.
• Girit, Malta ve Rodos adalarına seferler düzenlendi ve Rodos adası fethedildi.

UYARI: İslam Devleti’nde ordu gücünün arttığını gösterir.

• Hz. Osman ılımlı tavırlarıyla devlet kadrolarına hep kendi akrabalarını (Emevileri) yerleştirdi. Bu yüzden Abdullah İbn-i Sebe‘nin kışkırtıcılığına maruz kalan halk isyan etti.
• İlk isyan Kufe‘de ve Mısır‘da çıktı, isyancılar Medine’ye gelerek Hz. Osman‘ı şehit ettiler

Hz. Osman Döneminin Önemi

→ İslam tarihinde ilk iç karışıklıklar bu dönemde ortaya çıktı.

→ Kur’an çoğaltılarak Mekke, Basra, Şam, Kûfe ve Mısır‘a gönderildi.

Uyarı: Kuran-ı Kerim’in çoğaltılarak illere gönderilmesiyle İslam topraklarında hukuk birliği oluşmuştur

HZ. ALİ DÖNEMİ (656 – 661)

Hz. Ali dönemi iç karışıklıklardan dolayı fetihlerin tamamen durduğu devirdir.

656 CEMEL VAKASI

• Hz. Osman‘ın katillerinin aranmasında yavaş davrandığı gerekçesiyle Hz. Ayşe, Muaviye, Zübeyr Hz. Ali’nin halifeliğini tanımadılar.
• Hz. Ali’ye cephe alan bu grup Basra‘ya gelerek burada kuvvet toplamaya başladı, bunun üzerine iki kuvvet Basra’da karşılaştı.
• Savaşı Hz. Ali Kazandı.

Cemel Vakasının Önemi

→ Müslümanların kendi aralarındaki ilk savaştır.

→ Savaş Hz. Ayşe‘nin devesine yakın yapıldığından deve (Cemel Vakası) olayı ismini aldı.

→ Hz. Ali savaştan sonra başkenti Medine‘den Kufe‘ye taşıdı.

Uyarı: Hz. Ali’nin başkenti Kufe’ye taşınmasındaki amaç merkezi otoritesini korumak istemesidir.

657 SIFFİN SAVAŞI

• Emevi soyundan olan Şam valisi Muaviye, Hz. Ali’nin halifeliğini tanımladı.
• Hz. Ali problemi barışçı yoldan çözmeye çalıştıysa da iki taraf Sıffin‘de karşı karşıya geldi.
• Savaş 110 gün sürdü. Muaviye tam yenilmek üzereyken Amr İbn’ül As’ın hilesiyle Muaviye’nin askerleri mızrakların ucuna Kur’an Sayfalarını geçirerek savaşı durdurdu.
• Taraflar birer hakem belirleyerek bu soruna çözüm bulunması konusunda anlaştılar.
• Ancak Muaviye’nin hakemi Amr İbn’ül As yine hile yapınca (Yüzük Olayı) Müslümanlar bu defa üç gruba bölündü;

1. Hariciler (Her iki tarafı da tanımayanlar)
2. Şiiler (Hz. Ali taraftarları)
3. Emeviler (Hz. Muaviye taraftarları)

• Hariciler hem Hz. Ali‘yi hem de Muaviye‘yi öldürmeyi ve halifesiz bir yönetimi tercih ediyorlardı. Bu yüzden Hz. Ali’ye 661‘de suikast düzenleyerek onu şehid ettiler. Böylece Dört Halife Devri sona erdi.

KONUYLA İLGİLİ SORU ÇÖZMEK İSTER MİSİNİZ? İslam Medeniyetinin Doğuşu Test Soruları