Tarihin Yardımcı Bilimlerle İlişkisi

Beşeri bilimlerden her biri mutlaka insanlarla ilgili bir konuyu inceler; insanların faaliyetlerini, bu faaliyetler sonucunda ortaya çıkan eserleri anlamaya ve açıklamaya çalışır. Bu nedenle aynı konunun değişik yönlerini anlamaya çalışan bilim dallarının birbiriyle ilişki içinde olması tabii bir durumdur.

Coğrafya

Tarihi olayların meydana geldiği yerlerin konumunu, iklimini, yeryüzü şekillerini ve ekonomik zenginliklerini araştırarak tarihe yardımcı olur. Çünkü tarihi olaylar üzerinde meydana geldiği yerlerin önemli etkisi vardır.

Coğrafi faktörler, tarih boyunca insanları sosyal, siyasal, dini, kültürel… alanlarda etkilemiş, dolayısıyla tarihi olayların gelişimine yön vermişlerdir. Coğrafi faktörler insanların yerleşme merkezlerini seçmede, bir bölgeden diğerine göç etmede, toplumlar arasında savaşların yapılmasında, tarımda, denizcilikle, hayvancılıkla veya ticaretle uğraşmalarında diğer medeniyetlerle ilişki kurmalarında veya kuramamalarında etkili olmuştur.

Paleografya

Eski yazıları inceleyen bir bilimdir. Tarihi araştırmalarda dil bilmek yeterli değildir. Dille birlikte kullanılan yazının da bilinmesi gerekir.

Mısır tarihi için hiyeroglif yazısının, Mezopotamya tarihi için çivi yazısının, Orta Asya Türk tarihi için Göktürk, Uygur ve Çin alfabelerinin, Osmanlı, İran ve Arap tarihlerinin araştırılması için Arap alfabesinin, Avrupa milletlerinin tarihi için latin alfabesinin bilinmesi gereklidir.

Osmanlı Dönemi için yapılacak araştırmalarda değişik yazı türlerinin bilinmesi şarttır. Nesih, sülüs, divan, rik’a, ta’lik siyakat gibi yazı türlerinden her birinin kullanılış yerleri farklıdır. Bu yazılar öğrenilmeden, isabetli bir tarihi araştırma yapmak mümkün olmayacaktır.

Diplomatik

Belgeler bilimidir. Diplomatik bilimi belgelerin cins ve şekil olarak değerlendirmesini yapar. Arşiv belgeleri şekil ve cins olarak değerlendirildiğinde, değişik isimler alırlar. Hükümdar tarafından gönderilen emirlere ferman, bir vazifenin verilmesi gibi belgelere berat, iki devlet arasında karşılıklı olarak imzalanan belgeye muahede denilir. Diplomatik bilimi devletler arasındaki resmi yazışmaları inceleyerek tarihe yardımcı olur. Tarihsiz belgelerin gerçeklerinden ayrılması gibi konular diplomatik biliminin kapsamına girer.

Epigrafya

Kitabeler bilimidir. Anıtlar, mezar taşları ve kitabeleri inceler. Orhun Yazıtları bunlara örnek olarak gösterilebilir.

Nümizmatik

Eski paraları inceleyen bir bilim dalıdır. Para, gerek siyasal, gerekse iktisadi yönlerden tarihin bazı noktalarının açıklığa kavuşturulmasında önemli bir belgedir. Paralar zamanın bilinmesinde, devrin ekonomik ve sosyal yapısının anlaşılmasında tarihçiye yardımcı olur.

Antropoloji

Irk bilimidir. İnsan ırklarını sınıflandırır, ırkların gelişimini ve kültürlerini, yazının icadından önceki devirlerden başlayarak bugüne kadar yaşadığı gelişmeleri inceler. Arkeoloji biliminin buluntu ve malzemelerinden yararlanır.

Arkeoloji

Kazı bilimidir. Yazının bulunmadığı ve yazılı belgelerin oluşmadığı devirlerin incelenmesinde tarihe yardımcı olan en önemli bilimdir.

Toprak ve su altında kalan medeniyetlere ait buluntular arkeolojinin konusu içinde yer alır. Bu bilim kültür tarihi bakımından büyük önem taşır.

Etnoloji

Toplumların kültürlerini inceleyerek tarihe yardımcı olur. Toplumların siyasi, dini, iktisadi ve sosyal kurumlarını inceler. Etnoloji iki veya daha fazla kültür arasında karşılaştırmalı araştırmalar yapar.

Sosyoloji

Toplumdaki sosyal kanunları ortaya koyan ve inceleyen bir bilimdir. Tarihçiler olayları sosyoloji kanunlarını göz önünde bulundurarak inceler.

Filoloji

Dil bilimidir. Bir toplumun dili bilinmeden tarihinin bilinmesi mümkün değildir. Filoloji kelimelerinin sözlükteki karşılıkları dışında çeşitli devirlerde kullanıldıkları yerlere göre ifade ettikleri manaların da bilinmesini sağlar.

Takvim (Kronoloji)

Kronoloji, olayların gerçekleştiği zamanı tespit ederek oluşlarına göre sıralamaktadır. Zamanı tespit edilemeyen olayların doğru olarak değerlendirilmesi mümkün olmayacaktır. Zamanın tayini için çok eski devirlerden itibaren çeşitli takvimler kullanılmıştır.

Açıkladığımız bilim dallarından başka felsefe, heraldik, kimya, sicilografi, istatistik, iktisat gibi bilimlerde tarihe yardımcı olmaktır.