Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler

Türklerin Tarih Boyunca Kullandığı Alfabeler

1. Kök Türk Alfabesi

2. Uygur Alfabesi

3. Soğd Alfabesi

4. Brahmi Alfabesi

5. Krill Alfabesi

6. Süryani Alfabesi

7. Arap Alfabesi

8. Latin Alfabesi

1- KÖKTÜRK ALFABESİ

Türkçe’nin yazıldığı ilk alfabe, bugünkü veriler çerçevesinde Avrupa’da “runik” diye bilinen Köktürk alfabesidir. Bu alfabenin eskiyen Türk damgalarından doğduğu, bundan dolayı Türkler aracılığıyla bululunduğu kabul edilmektedir. Türkler VII-IX. yüzyıllar aralığında yaygın olarak kullanılmıştır. Bu yazıya Garp’da runik denmesinin nedeni harflerinin eski İskandinav yazıtlarında kullanılmış ve runik alfabe diye adlandırılan yazının harflerine benzemesidir. Bu alfabe Danimarkalı dil bilimci William Thomsen aracılığıyla çözülmüştür. Köktürk alfabesiyle 732 senesinde yazılan Kültigin anıtı Türk edebiyatının yazılı ilk yapıtı sayılmaktadır.

38 harften ortaya gelen alfabenin 4’ü sesli, 26’sı ünsüz, 8’i ise bitişken harftir. İçinde yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) yer alan kelimeleri doğru okuyabilmek için o kelimeleri önceden bilmek ve kestirmek gerekir. Sağdan sola ve yukarıdan aşağıya yazılır. Harfler birbiriyle bitişmez; kaya ve eşya üzerine kazınmaya müsaittir.

2- UYGUR ALFABESİ

Türkler’in Köktürk alfabesinden ardından ve Arap alfabesinden öncesinde kullanmış oldukları içerik sistemleri arasında en mühim alfabedir. VIII. asırdan XVIII. asır civarına kadar Doğu Türkistan’dan İstanbul’a kullanılmıştır. Bu alfabe Ârâmî orijinli Soğd alfabesinden çıkmıştır. Çoğunlukla Uygur yazısı olarak malum bu yazının öbür Türkler’ce de kullanılmış olması olasıdır . Uygur alfabesi Türkçe’nin yazımı için makul olmamasına rağmen 1000 yıl gibi uzunca bir zaman kullanılmıştır. Uygur alfabesiyle yazılmış yapıtların çoğunu Budizm, Maniheizm ve Hristiyanlık’a ilişkin metinler ortaya getirir. Bu alfabe Türkler İslâmiyet’i kabulünün ardından da kullanılmıştır. Kutadgu Bilig denilen yapıtın üç nüshasından biri Uygur harfleriyle yazılmıştır.

18 harften ortaya gelen alfabenin 4’ü sesli 14’ü ünsüz harftir. Arap alfabesinde ki gibi harfler enbaşta , ortada ve sonda çeşitli şekilde yazılmaktadır.

3- ARAP ALFABESİ

Tarih süresince Türk diline tatbik edilen yazılar aralarında en uzunca sürelisi, bununla birlikte en yaygın olanıdır. Büyük ihtimal Türkler’in İslâm’a girmeye başladıkları IX. asırdan bu yana kullanılmıştır. Halen bu alfabeyi kullanan Türk halkları vardır. Türkçe’yi Arap harfleriyle ilk kez yazanlar Karahanlılar olmuştur. Şuanki verilere çerçevesinde bu alfabeyle yazılan ilk yazı Divan’ül Lûgati’t-Türk isimli eserdeki yazılardır.

4- LATİN ALFABESİ

1928’de Atatürk’ün yaptığı harf inkılâbıyla Ülkemiz Türkçesi’nin yazımında kullanılan en nihai alfabe Latin alfabesidir. Bu alfabe Kıbrıs ve Yugoslavya’daki Türkler’ce de kullanılmaktadır.

29 harften ortaya gelen bu alfabenin 21’i ünsüz , 8’i sesli harftir. Sağdan sola yazılır. Harfler birbiriyle bitiştirilerek de bitiştirilmeyerek de yazılabilir. Bu alfabede yer alan harfler asıl Latin alfabesinden farklıdır. Asıl Latin alfabesindeki “q/Q “, “x/X” ve “w/W” harfleri yoktur.  ı, ö, ü, ğ, ç ve ş harfleri vardır.

5- KİRİL ALFABESİ

Ülkemiz dışındaki Türk lisan ve lehçelerinin yazımında Arap alfabesinden ardından en kapsamlı ölçüde kullanılan alfabedir. XVIII. yüzyıl başlarında Hristiyanlık’ı dağıtım için Çuvaşlar’a giden Ruslar bu dili bizzat harfleriyle (Kiril) yazdılar. Eski SSCB idaresindeki Türkler’ce 1937-1940 seneleri aralarında Stalin rejimi aracılığıyla bu alfabe kabul ettirilmiş ve her Türk boyu için çeşitli alfabeler yapılmıştır. Bunun sonucu olarak Türkler aralarında 20 ayrı Kiril alfabesi kullanılmıştır. Bualfabeyi kullanmaya aynı ritimde devam etmektedirler. Fakat Sovyetler Birliği’nin dağılmasından ardından alfabe değiştirme eğilimleri kuvvetlenmiştir. Bununla Birlikte Türk Cumhuriyetleri aralarında kültür alışverişini ek olarak sıhhatli inşa etmek için ortak bir alfabe çalışmaları aynı ritimde devam ediyor .