Diğer Türk Devletleri Ders Notu

Lise 1 Tarih dersi 3. ünitesi olan İlk Türk Devletleri’nin alt konusu olan Diğer Türk Devletleri ile ilgili konu anlatımını aşağıdaki özetten okuyabilirsiniz.

DİĞER TÜRK DEVLETLERİ

1)- KIRGIZLAR:840 Yılında Ötügen’i alarak Uygur Devletine son verdiler.
NOT: Kırgızlar; Orhun Bölgesinden Uygurları kovarak, buradaki Türk nüfusunun azalmasına sebep olmuşlardır. Bu yüzden bu en eski Türk Yurdu, daha sonra Kırgızları yenen Moğolların eline geçerek kolayca Moğollaşacak ve MOĞOLİSTAN olarak anılacaktır.
* 1207 yılında Cengiz Han tarafından yıkılmıştır.
NOT: Kırgızlar, Cengiz Han’a bağlanan ilk Türk Kavmidir.
* Daha sonra Rusların egemenliğine girmişlerdir.
* 1916’da Ruslara karşı MİLLİ İSYAN adı verilen bir ayaklanma başlatmışlar, ancak Rus Çarı
tarafından ağır bir şekilde cezalandırılmışlardır.
* 1936’da Sovyetler birliğinin 15 Cumhuriyetinden biri olmuşlar, 1991’de Sovyet Rusya’nın
dağılmasıyla Bağımsız KIRGIZISTAN DEVLETİ kurulmuştur. Başkenti BİŞKEK’dir.
* MANAS destanı en önemli eserleridir.

2)- SABARLAR (SİBİRLER=SABİRLER): Önceleri Hun devletinin egemenliğinde yaşayan Sibirler,VI. yüzyıl başlarında Avarların baskısıyla batıya göç ederek Ural dağlarının güney doğusuna yerleştiler.
* Sasanilerle anlaşarak, Bizans’a karşı savaştılar. Anadolu’ya akınlar yaptılar.
NOT: Anadolu’ya ilk Türk akınları Avrupa Hunları tarafından, ikinci akın Sibirler tarafından yapılmıştır.
* Bugünkü SİBİRYA adı Sibir Türklerinden gelir.
* Avarlara yenilince Hazar Türklerine karıştılar. Hazar Devletinin asıl kitlesini oluşturdular.
3)- AVARLAR: 552 yılında Orta Asya’daki Avar İmparatorluğuna Göktürkler son verince, batıya doğru ilerleyerek Romanya’ya giren AVARLAR merkezi MACARİSTAN olan yeni devletlerini kurdular.
* Çin kaynakları Avarlara JUAN- JUAN demektedir.
* 619 yılında tek başına, 629 yılında da Sasanilerle ortaklaşa İstanbul’u kuşattılar.
ÖNEMİ: 1 – İlk defa İstanbul’u kuşatan Türkler, Avarlar dır.iki kez kuşatmış fakat alamamışlardır.
2 – Slav topluluklarının göç etmesine neden olarak, bunların doğu Avrupa ve Balkanlara inmesini sağladılar. Böylece bu günkü Slav topluluklarının ortaya çıkmasında etkili oldular.
3 – Devlet teşkilatı ve askerlik konularında Slavları etkilediler.
* 805 yılında Franklar tarafından yıkıldılar.

4)- HAZARLAR:
Kuzey Karadeniz ve Kafkaslar arasındaki bölgede Göktürk Devletinin yıkılmasıyla HAZAR KAĞANLIĞI kuruldu. Peçenek saldırılarıyla zayıfladı. Rus Knezliği tarafından sona erdi.
ÖNEMİ:
1 Ticarette geliştiler.
2 Hazar yöneticileri Museviliği benimsediler. Halk arasında Hırıstiyanlık ve müslümanlık yayılmıştı.
3 Hazarlar ülkelerinde farklı dinleri içinde bulundurduklarından yüksek bir HOŞGÖRÜ vardı.
4 Hazar Denizi ismini bunlardan almaktadır.
5 Rus devlet ve ordu teşkilatı Hazarları örnek almıştır.

5)- BULGARLAR:Batı Hunları ve Ogur Türklerinin karışmasıyla ortaya çıkan Türk topluluğuna BULGAR denir. (Bulgar kelimesi karışmak anlamındadır.)
BÜYÜK BULGARYA DEVLETİ
Tuna Bulgar Kama(Volga=İtil)
Devleti Bulgar Devleti
* Karadeniz’in kuzeyinde Göktürk Devletinin yıkılmasıyla “Büyük Bulgarya Devleti” kuruldu. Ancak kurucusu KUBRAT’ın ölümüyle Hazarlar tarafından yıkıldı. Bulgarların bir kısmı Tuna nehri, bir kısmı da Volga nehri kıyılarına göç etmek zorunda kaldı.

Tuna Bulgar Devleti: Büyük Bulgarya Devleti’nin yıkılmasından sonra Tuna boylarına (Bugünkü Bulgaristan) göç eden Bulgar Türkleri burada Tuna Bulgar Devletini kurdular.
* KURUM HAN zamanında Bizans’ı kuşattılar. (Avarlardan sonra Bizans’ı kuşatan 2.Türk kavmidir.)
* Bu bölgedeki halkın çoğu Slav olduğu için Türkler zamanla Slavlaşmaya başladılar. Boris Han zamanında Hıristiyanlığı kabul ettiler.Bizans tarafından yıkıldılar.
* Daha sonra ortaya çıkan bugünkü Bulgaristan Devleti Türk değil Slav devletidir.
* Bugünkü Bulgaristan’da yaşayan Türkler, Osmanlılar zamanında balkanlara yerleştirilen Türklerdir.

Kama Bulgar Devleti: Büyük Bulgarya Devletinin yıkılmasından sonra Volga=İtil kıyılarına giden Bulgarlar burada Kama Bulgar Devletini kurdular.
* Hükümdarları Almış Han zamanında(X. yüzyıl) müslüman oldular.
* 1236’da Moğolların egemenliğine girdiler. Altınorda Devletinin parçalanmasıyla kurulan KAZAN HANLIĞI’nın esas kitlesini oluşturdular. (Kama Bulgarlarına bugün KAZAN TÜRKLERİ denilir.)
NOT: İtil(Kama)Bulgarları benliklerini bugün de koruyarak varlıklarını sürdürmüşlerdir. AncakTuna Bulgarları Slavlar arasında yok olup gitmişlerdir. Bunda İtil Bulgarlarının İslamiyeti, Tuna Bulgarlarının ise hırıstiyanlığı kabul etmesinin payı büyüktür.

6)- TÜRGİŞ DEVLETİ: I. Göktürk Devletine bağlı olan Türgişler 630 yılında Göktürk devletinin yıkılmasıyla serbest kaldılar. BAGA TARKAN Türgiş Devleti’ni kurdu. Kendi adına para bastı.
II.Göktürk devletinin kurulmasıyla yeniden Göktürk egemenliğine girdiler. II. Göktürklerin son
dönemlerinde yeniden serbest kalan Türgişlerin başına SU-LU KAĞAN geçti. Su-lu Kağan Emevilere karşı mücadele etti. 766 yılında Türgiş Devletine Karluklar son verdi.
ÖNEMİ:1-Türgişler Emevi ordularını durdurarak, Orta Asya’nın Araplaşmasını önlediler. (İslamiyetin Orta Asya da yayılmasını önlediler)
2-Türk Tarihinde yerleşik hayata geçişi ilk tamamlayan devlettir.
3-Kendi paralarını bastıran ilk Türklerdir.

7)- KARLUKLAR:II.Göktürk Devletinin yıkılmasında Basmilve Uygurlarla birleşerek rol oynadılar.
ÖNEMİ: 1-Talas savaşında Çin’e karşı Arapları destekleyerek Orta Asyanın Çinlileşmesini önlediler ve İslamiyetin yayılmasını kolaylaştırdılar.
2- İslamiyeti kabul eden ilk Türk boylarındandırlar.
3- İlk Müslüman Türk Devleti olan KARAHANLILAR’ın kurulmasında etkili oldular.

8)- MACARLAR:
* Fin Ugor kavmi ile OGUR Türklerinin karışmasıyla MACAR kavmi ortaya çıkmıştır.
* 896 yılında kendi adlarını verdikleri MACARİSTAN’a gelerek devletlerini kurdular.
* X. yüzyılda Hırıstiyanlığın Katolik mezhebini benimsediler. (Bundan sonra Türklük özelliklerini kaybetmeye başladılar.)
* Almanların (Germenlerin) doğuya doğru yayılmasını engelleyerek, Balkan topluluklarının (Slavların) Germenleşmesini önlediler.

9)- PEÇENEKLER:
* Karadeniz’in kuzeyinde Don ve Dinyesper nehirleri arasındaki bölgeye yerleştiler.
* Kiev Prensliğini yenerek, Rusların Karadeniz’e inmelerini engellediler.
* 1071 Malazgirt Savaşına Bizans ordusu içinde ücretli asker olarak katıldılar. Ancak Selçukluların kendileri gibi Türk olduklarını anlayınca Selçuklu ordusu saflarına katıldılar.
* Edirne ve Trakya’nın Marmara kıyılarına kadar olan toprakları Bizans’tan aldılar.
* İzmir Beyi ÇAKA BEY Peçeneklerle temas kurdu. Buna göre Çaka Bey Peçeneklerle birlik olarak Anadolu ve Rumeli’den İstanbul’u kuşatmak istiyordu. Ancak Bizans kurnaz bir politikayla, yine bir Türk topluluğu olan KUMANLAR’ı Peçenekler üzerine saldırtarak, Peçeneklerin dağılmasına sebep olmuştur.PEÇENEKLER,Avrupa’yı derinden etkilemelerine rağmen Bağımsız bir DEVLET KURAMAMIŞLAR.

10) OĞUZLAR: En büyük, en güçlü Türk boyudur. Tarih sahnesinde çok büyük roller oynamış ve büyük devletler kurmuşlardır. ( Göktürk Devleti, Büyük Selçuklu Devleti ,Anadolu Selçuklu Devleti ,Osmanlı Devleti ,Türkiye Cumhuriyeti Oğuz Türkleri tarafından kurulmuş başlıca Türk Devletleridir.) Bir kısmı batıya göç etmiş devlet kuramamışlar (UZLAR) Bizans ordusunda paralı askerlik yapmışlar.Balkanlara göç edenler Romanya’ya yerleşmiş GAGAVUZ Türklerinin atalarıdır.Orta Asya’dan kalanlar bir çok Türk devleti kurmuşlardır.

11)- KUMANLAR (KIPÇAKLAR):
* Volga’yı aşarak Avrupa’ya ve Balkanlara girmişlerdir.
* Kıpçakların Karadeniz’in kuzeyinde hakim oldukları topraklara “KIPÇAK BOZKIRLARI” denilmektedir.
* Macaristan’a giden Kıpçaklar ROMEN devletinin kurulmasında etkili olmuşlardır.
* Kıpçakların Oğuz Türkleriyle yaptığı mücadeleler DEDE KORKUT HİKAYELERİ’nin ortaya çıkmasına sebep olmuştur.
* CODEX CUMANİCUS(Kodeks Kumanikus); Kıpçak Türk şivesi ile yazılan Latin, Fars ve Kuman dilleri üzerine yazılmış bir sözlüktür.
* Ruslarla yaptıkları mücadeleler Rusların ünlü İGOR DESTANI’ın konusu olmuştur.

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DEVLETLERİNİN KURULUŞ YERLERİ

ASYADA KURULAN DEVLETLER
1-Büyük Hun Devleti
2-Göktürk Devleti
3-Kutluk (ll.Göktürk) Devleti
4-Uygur Devleti
5-Kırgızlar
6-Hazarlar
7-Türgişler
8-Karluklar
9-Akhunlar (Eftalitler)
10-Sibirler

AVRUPADA KURULAN DEVLETLER
1-Avrupa Hun Devleti
2-Avarlar
3-Macarlar
4-Bulgarlar
5-Oğuzlar(Uzlar)
6-Kıpçaklar (Kumanlar)
7-Peçenekler (devlet kuramamışlardır)
8-İskitler
9-Başkırtlar

OKUMA TAVSİYESİ: Diğer Türk Toplulukları