Moskova Antlaşması Maddeleri ve Önemi

Moskova Antlaşması 1. İnönü Muharebesi sonrası Sovyet Rusya ile TBMM Hükümeti arasında 16 Mart 1921 tarihinde imzalanmıştır. Devamı niteliğinde başka antlaşmalar yapılmış olsa da bu antlaşmanın Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan ile Türkiye arasında belirlediği sınır hala geçerlidir. Sovyet Rusya gibi büyük bir Avrupa devletinin bu antlaşmayla TBMM’yi tanıması antlaşmaya büyük önem katmaktadır.

Konunun sonunda Moskova Antlaşması’nı konu bütünlüğü içinde anlamanı sağlayacak bir videom var. Bak istersen.

Moskova Antlaşması’nın maddeleri ve özellikle önemi TYT, AYT ve KPSS de soru potansiyeline sahiptir. Aynı zamanda 8. sınıf konusu olduğundan LGS potansiyeli de taşımaktadır.

Tür	Barış Antlaşması
Tarihi	16 Mart 1921
Taraflar	Sovyet Rusya X TBMM Hükümeti
Türkiye Adına İmzalayanlar	Ali Fuat Paşa, Dr Rıza Nur, Yusuf Kemal Tengirşek
Coğrafi Değişiklik	Batum Gürcistan’a bırakıldı.
Hangi savaştan sonra imzalandı?	1. İnönü Muharebesi

Birinci Dünya Savaşı devam ederken Rusya’da Bolşevik İhtilali çıktı. Rusya’da Çarlık rejimi yıkıldı ve komünistler iktidara geldi. (1917) Yeni kurulan Sovyet Rusya ittifak devletleri ile Brest-Litowsk Antlaşması‘nı imzalayarak savaştan resmen çekilen ilk devlet oldu.

Komünizmin gelişmesini ve yayılmasını çıkarlarına aykırı bulan İtilaf devletleri 1. Dünya Savaşı bittikten sonra Sovyet Rusya’ya karşı saldırgan bir tutum içerisine girdiler. Siyasi arenada yalnız kalan Rusya TBMM ile iyi ilişkiler kurma yoluna gitti.

Moskova Antlaşması TBMM ile Sovyet Rusya arasında yapılmıştır. Her iki tarafın da düşmanlarının aynı olması ve her iki tarafında uluslararası alanda tanınma ihtiyacı antlaşmanın imzalanmasına zemin hazırlamıştır.

Türk-Sovyet Yakınlaşmasının Nedenleri

Bu durum Moskova Antlaşması’nın nedenleridir. Peki Milli Mücadele döneminde Türk-Sovyet yakınlaşması neden başladı?

• Anadolu’yu işgal etmeye çalışan İtilaf devletleri aynı zamanda Rusya’nın düşmanı idi.
• Boğazlarda İtilaf devletlerinin varlığı Sovyet Rusya’nın geleceği açısından tehlikeliydi.
• Düşmanları aynı olan iki ülkenin dost olması çıkarlarına uygundu.
• Doğu’da Sovyet Rusya’dan gelebilecek bir saldırının önlenmesi Milli Mücadele’yi rahatlatacaktı.
• Ruslardan sağlanacak askeri yardım Türklerin savaş gücünü arttıracaktı.

DAHA AYRINTILI HALİ İÇİN: Milli Mücadele Döneminde Türk-Sovyet Rusya Yakınlaşmasının Sebepleri

TBMM, 11 Mayıs 1920’de Bekir Sami Bey başkanlığında bir heyeti Moskova’ya gönderdi.

Bu heyetin yollanmasındaki amaç; Sovyet Rusya ile bağlantı kurmak ve yapılabilecek bir dostluk antlaşması için zemin oluşturmaktı. Bu heyet Moskova’da gayet iyi karşılandı. Yapılacak antlaşmanın bazı esasları üzerinde görüş birliği sağlandı. Ancak Rusların Ermeniler lehine toprak talep etmesi görüşmeleri biraz gerdi. Rusların geri adım atması ile gerginlik ortadan kalktı.

Sovyet Rusya Ankara’ya elçi yollarken TBMM’de Ali Fuat (Cebesoy) Paşa’yı Moskova’ya büyük elçi olarak yolladı. (8 Kasım 1920)

DİKKAT: TBMM ilk büyükelçiliğini Sovyet Rusya’nın başkenti Moskova’da açmıştır.

Fakat yine de TBMM Hükumetinin başarılı olacağına dair bazı kuşkuları vardı. Bir süre beklemede kaldı. Sovyet Rusya’nın kuşkularını dağıtan ve TBMM’nin Türk topraklarındaki en etkin kurum olduğunu gösteren bazı önemli gelişmeler şunlardır:

1. Çerkes Ethem İsyanı da dahil olmak üzere TBMM’nin tüm isyanları bastırarak ülkede otorite sağlaması
2. Doğu’da Ermenilerin yenilgiye uğratılması sonucunda yapılan Gümrü Antlaşması ile Ermenilerin Misak-ı Milliyi tanıması.
3. Gürcülerin işgal ettikleri Türk topraklarından çekilmek zorunda bırakılması
4. Güney’de Fransızlara karşı başarılar elde edilmesi
5. Nihayet Batı’da Yunanlara karşı 1. İnönü Savaşı’nın kazanılması üzerine Sovyet Rusya, TBMM ile doğrudan antlaşma yoluna gitmiştir.

Moskova Antlaşmasının Maddeleri ve Yorumları

Bu antlaşma Birinci İnönü Savaşı‘ndan sonra imzalanmıştır. Bu sebeple Moskova Antlaşması, bu savaşın sonucu olarak görülebilir. 16 Mart 1921 tarihinde TBMM Hükümeti ile Sovyet Rusya arasında imzalanan Moskova Antlaşması’na göre;

Madde	Yorum
Uluslar kendi geleceğine kendisi karar verecektir.	Taraflar birbirlerinin bağımsızlıklarına saygılı olacaklarını, iç işlerine karışmayacaklarını kabul etmişlerdir.
Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasında yapılan antlaşmalar geçersiz sayılacaktır.	– Rusya ve Anadolu’da kurulan yeni rejimler kendilerinden önce ülkelerinde var olan düzenleri karşılıklı olarak tanımadıklarını ortaya koyuyordu.
Sovyet Rusya, kapitülasyonların kaldırıldığını kabul edecektir.	– Böylece Sovyet Rusya kapitülasyonlarından vazgeçmiştir. Kapitülasyonlardan vazgeçen ilk ülke Rusya’dır.
Taraflardan birinin tanımadığı uluslararası bir antlaşmayı diğeri de tanımayacaktır.	Taraflar, uluslararası diplomaside ortak hareket etme kararı almıştır. TBMM’nin tanımadığı Sevr Antlaşması’nı Sovyet Rusya’da tanımamış oluyordu.
TBMM’nin Ermenistan ve Gürcistan’la yaptığı daha önceki antlaşmalar, Batum’un Gürcistan’a bırakılması koşuluyla Sovyet Rusya tarafından da onaylanacaktır.	TBMM, Misakı Milli’den ilk kez ödün (taviz) vermiştir. OKUMA TAVSİYESİ: Misak-ı Milli’den Verilen Tavizler
Boğazların geleceğini Karadeniz’e kıyısı olan devletler belirleyecektir.	Boğazlar komisyonuna tepkidir.
Taraflar arasında karşılıklı yardımlaşmaya gidilecektir.	TBMM Kurtuluş Savaşı için gerekli malzemeleri elde etme yolunda büyük bir başarı sağlamıştır.

DİKKAT: Moskova Antlaşması ile Batum haricinde Ahıska ve Ahılkelek’te Gürcistan’a bırakılmıştır.

Moskova Antlaşması’nın kabulü ile ilgili TBMM tutanakları için bakınız. https://www5.tbmm.gov.tr//develop/owa/td_v2.goruntule?sayfa_no_ilk=205&sayfa_no_son=209&sayfa_no=205&v_meclis=1&v_donem=1&v_yasama_yili=2&v_cilt=9&v_birlesim=011

Moskova Antlaşması’nın Önemi

• İlk kez bir büyük Avrupa devleti TBMM’yi ve Misak-ı Milli’yi resmen tanımıştır.
• Batum’un kaybı Misak-ı Milli’den ilk tavizdir.
• TBMM çok güçlü bir müttefik kazanmıştır.
• Türkiye’nin doğu sınırı ufak bir pürüz dışında oldukça kesin şeklini almıştır.
• Türkiye’nin doğusu güvence altına alınınca buradaki birliklerimizin büyük bir kısmı daha batıya kaydırılmıştır.

Sonuç

Yeni kurulmakta olan Türk Devleti açısından en önemli hususlardan biri tanınmaktı. Varlığını kanıtlamak ve bu durumu güçlendirmek için uluslararası arenada müttefiklere ihtiyacı vardı. Moskova Antlaşması’na bu gözle baktığımızda ne kadar önemli olduğunu bir kere daha anlama şansımız olur.

Zira yapılması gereken Kurtuluş Savaşı’nda potansiyel 3 cephe vardı. Doğu, Batı ve Güney cepheleri. Zaten kısıtlı imkanları olan TBMM’nin 3 cephede birden mücadele etmek zorunda kalması işleri daha da zorlaştırırdı. Moskova Antlaşması ile birlikte cephe sayısı 2’ye düşmüş, özellikle batı cephesine daha da yoğunlaşma imkanı bulunmuştur.

OKUMA TAVSİYESİ: Doğu Sınırımızın Çizilmesinde Etkili Olan Antlaşmalar

Moskova Antlaşması, 1. İnönü Muharebesi sonrası yapılmıştır. Yani Batı Cephesi’nde ortaya koyduğumuz başarı, Londra Konferansı’na katılmamız Mustafa Kemal tarafından ince ve çok dikkatli uygulanan dış politika sayesinde antlaşmayı getirmiştir bize.

TBMM’nin Rusya tarafından tanınması, Sevr’n reddedilmesi, kapitülasyonları kaldıran ilk devletin Rusya olması, milli mücadeleye silah ve cephane desteği sağlanması elbette ki müthiş kazanımlardır. Ama Misak- Milli’den ilk defa taviz verilmesi yani Batum’un Gürcistan’a bırakılması da içimizde yaradır.