TBMM’ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar Hangileridir? Nedenleri ve Sonuçları

Milli mücadele sadece dış düşmanlara karşı gerçekleştirilmedi. TBMM’ye karşı içeride pek çok isyan çıktı. Peki TBMM’ye Karşı Çıkan Ayaklanmalar Hangileridir? Nedenleri ve Sonuçları Nelerdir? sorularının cevabı bu yazımızın konusu.

Bu konu 8. ve 12. sınıf İnkılap tarihi dersi müfredatında yer almakta olup, LG, TYT, AYT ve KPSS değeri taşımaktadır.

Kurtuluş Savaşı’nın en tehlikeli ve en sıkıntılı dönemi iç ayaklanmaların çıktığı dönemdir. Bu ayaklanmalar da en büyük rol İstanbul Hükümeti’nin başındaki Damat Ferit Paşa’ya aittir.

Damat Ferit Paşa’nın bakış açısına göre Anadolu’da başlayan milli mücadele hareketi “1. Dünya Savaşı’nda terfi etmiş birkaç subayın işiydi. Bu hareket sönmüş bir saman alevinden başka bir şey değildi.”

Damat Ferit Paşa milli mücadeleyi ve TBMM’yi ortadan kaldırmak için iki yöntem seçti:

• Bunlardan birincisi milli mücadeleyi ve önderlerinin karalamak
• İkincisi ise İtilaf devletleri ile Barış Antlaşması’nı bir an önce imzalamaktı.

11 Nisan 1920’de Damat Ferit yayınladığı bir beyanname ile Anadolu’daki Milli Mücadele’nin bütün ülkenin işgaline yol açacağını duyurdu.

Şeyhülislama hazırlatılan fetvalar da Mustafa Kemal ve arkadaşları hakkında ağır suçlamalara yer veriliyordu: Dinsizlik bolşeviklik ve ittihatçılık gibi.

Ayrıca 24 Mayıs 1920’de Mustafa Kemal ve yakın arkadaşları gıyaben Divan-ı Harp’de yargılandı ve haklarında idam kararı alındı.

UYARI: Bütün bu hareketlerin amacı Milli Mücadele halk desteğinden yoksun bırakmaktı. İngilizlerde uçakları ile Anadolu’da Damat Ferit’in beyannamesini ve Şeyhülislamın fetvalarını dağıtıyordu.

Sonuçta bu propagandaların etkisiyle Anadolu’da TBMM’ye karşı ayaklanmalar çıktı.

TBMM’ye Karşı Çıkan Ayaklanmaların Nedenleri

• İstanbul hükümeti tarafından halkın dini duygularının sömürülmesi ve TBMM’ye karşı kışkırtması.
• İtilaf devletlerin boğazlar çevresinde tampon bölge kurmak amacıyla yaptığı kışkırtmalar.
• Anadolu’da yörelerinde güçlü bazı ailelerin otoriteye sahip olup; TBMM’nin emrine girmek istememesi.
• Azınlıkların Avrupa devletlerinde yönlendirmesiyle bağımsız devlet kurmak istemesi.
• Bazı Kuva-yi Milliye liderlerinin düzenli ordu kurulurken TBMM kontrole girmek istememesi.

TBMM’ye Karşı Çıkan İsyanlar

Milli mücadele yönelik isyanlar 1919 yılı başladı ve 1921 yılına kadar sürdü. Bu ayaklanmalar 4 grupta incelenmektedir.

Doğrudan İstanbul Hükümeti Tarafından Çıkarılan İsyanlar

Bu isyanların amacı sözde; halifeyi Anadolu hareketine karşı korumaktır.

Anzavur Ayaklanması

Ahmet Anzavur‘un isyanı Manyas, Susurluk, Gönen ve Uluabad dolaylarında etkili oldu. Amacı İngilizlerin boğazlarda ki egemenliğini Anadolu’dan gelebilecek bir tehdite karşı korumaktır. 2 defa isyan eden Anzavur’un ayaklanması bastırıldı.

Anzavur, kurduğu orduya Kuvayı Muhammediye adını vermiştir.

Hilafet Ordusu (Kuvayı İnzibatiye) İsyanı

Geyve’de başlayan bu isyanın ilk komutanı Süleyman Şefik’tir. Daha sonra başına Ahmet Anzavur geçmiştir. İsyan Ali Fuat Paşa tarafından bastırılmıştır.

Doğrudan İstanbul Hükümeti tarafından çıkarılan 2 isyanında ortak amacı: Boğazlara yakın yerlerde milli güçlerin teşkilatlanmasını önlemektir.

İstanbul Hükümeti ve İtilaf Devletleri Tarafından Çıkarılan İsyanlar

Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne karşı çıkan ayaklanmalar arasında en yaygın olanlarıdır. Slogan din ve dini duygulardır. Ancak ayaklanmalar daha çok güçlü ailelerin bölgelerinde otorite kurma amacıyla ilgilidir.

• Bolu, Düzce, Hendek, Adapazarı Ayaklanmaları: Ali Fuat Paşa ve Refet Bey tarafından bastırılmıştır.
• Yozgat Ayaklanması (Çapanoğulları – Aynacıoğulları İsyanı): İlk isyan Çerkez Ethem, 2. isyan Binbaşı İbrahim Bey tarafından bastırıldı.
• Konya, Bozkır Ayaklanması (Delibaş Mehmet, Vali Cemal Bey isyanları): Bozkır ayaklanmasını Arif Bey, Delibaş Mehmet ayaklanmasını Refet Bey bastırdı.
• Afyon Ayaklanması (Çopur Musa İsyanı): Milli kuvvetlere yenilerek Yunanlılara sığındı.
• Bayburt Ayaklanması (Eşref İsyanı): Peygamberlik iddiası ile ayaklanan Eşref’i milli kuvvetler etkisiz hale getirdi.
• Batman Ayaklanması (Cemil Çeto İsyanı): Garzan’da gerçekleşen isyan milli kuvvetler etkisiz hale getirilmiştir.
• Erzincan Ayaklanması ( Koşgiri İsyanı): Milli kuvvetler tarafından bastırıldı.
• Ali Batı Ayaklanması: Mardin ve çevresinde çıkan ayaklanma 5. tümen tarafından bastırıldı.
• Milli Aşiret (Urfa) Ayaklanması: Urfa’nın kurtarılmasında milli güçlerle birlikte hareket eden bu aşiret daha sonra isyan etti. İsyan 5. tümen tarafından bastırıldı.

Yazıyı buraya kadar okuma sabrı gösterdin. O halde en sonda bulunan sorular ile öğrenme düzeyini ölçmeyi unutma. Soruya tıkladığında cevabı altında gözükecek .)

Azınlıkların Çıkardığı Ayaklanmalar

Azınlıklar, Wilson ilkelerini dayanak yapıp, Mondros Mütarekesi’nin yarattığı karışıklıklardan yararlanarak bağımsız devlet kurma amacıyla ayaklandılar.

• Doğu Anadolu’da ki Ermeni Ayaklanması: Kazım Karabekir tarafından bastırıldı.
• Güney Anadolu’da ki Ermeni Ayaklanmaları: Fransızların desteği ile Adana, Antep, Maraş, Urfa bölgelerinde ayaklandılar.
• Pontus Rum Ayaklanması: Orta ve Doğu Karadeniz kıyılarında Pontus Rum Devleti’ni tekrar kurmak amacıyla başlayan ayaklanmadır. Pontus Rum Cemiyeti‘nin organize ettiği bu ayaklanma Topal Osman’ın de desteği ile milli güçler tarafından bastırıldı.
• Batı Anadolu’da ki Rum Ayaklanması: Düzenli birlikler tarafından bastırıldı.

Ayaklanmalar içinde en uzun süreni Pontus Rum İsyanı’dır.

Kuvayı Milliyeci Olup Sonradan Ayaklananlar

TBMM Hükümeti’nin emirlerine karşı gelerek düzenli orduya katılmak istemeyen;

• Demirci Mehmet Efe
• Çerkez Ethem gibi Kuvayı Milliye liderlerinin çıkardığı ayaklanmalardır.

Demirci Mehmet Efe’nin isyanını Refet Bey, Çerkez Ethem İsyanı’nı ise düzenli ordu bastırdı.

TBMM’nin Ayaklanmalara Karşı Aldığı Önlemler

Ayaklanmalar TBMM’yi iç güvenlik sorunuyla karşı karşıya bırakmıştı. Bu durum TBMM’yi iç güvenliği sağlamak ve otoritesini sağlamlaştırmak üzere tedbirler almaya zorladı. Bu tedbirler;

• Hıyanet-i Vataniye Kanunu
• Firariler Kanunu
• İstiklal Mahkemeleri
• Anadolu Ajansı kuruldu.
• İstanbul Hükümeti’nin şeyhülislamdan aldığı fetvaya karşılık Ankara Müftüsü Rıfat Efendi tarafından fetva hazırlandı.
• İstanbul Hükümeti ile her türlü irtibat kesildi. İstanbul’dan gelen her türlü resmi evrakı geri gönderme kararı aldı.

TBMM’ye Karşı Çıkan Ayaklanmaların Sonuçları

Ayaklanmaların milli mücadele üzerinde pek çok olumsuz etkisi olurken tek olumlu etkisi; alınan önlemler neticesinde TBMM’nin otoritesinin artmasıdır. Şimdi olumsuz etkilere bakalım;

• İsyanlar esnasından işgal kuvvetlerinin Anadolu’da ki ilerleyişi kolaylaştı.
• Gereksiz yere kardeş kanı döküldü. Büyük çapta insan ve malzeme kaybı yaşandı.
• Kurtuluş savaşının süresi uzadı.