Doğuda Hakimiyet Kurulması Özet

Gücünün Zirvesinde Osmanlı konusu dahilinde bulunan “Doğuda Hakimiyet Kurulması” Osmanlı- Safevi İlişkileri olarakta adlandırılabilir. Bu yazımızı yine maddeler halinde özetlemeye çalıştık.

Doğuda Hakimiyet Kurulması

Osmanlı’nın doğuda en büyük rakibi Safeviler idi. II. Bayezid döneminde bozulan ilişkiler (Şahkulu İsyanı) Yavuz Sultan Selim döneminde savaşa dönüştü.

ÖN BİLGİ İÇİN TAVSİYE: İslam Dünyası Liderliğine (10. Sınıf Tarih)

Osmanlı-Safevi İlişkileri (1533-1555)

• Kanunî döneminde Osmanlı İran ilişkileri tekrar bozuldu. Bu durumun temel sebebide, Safevi Devleti’nin Yavuz döneminde Çaldıran savaşı ile büyük bir darbe yemesi sonrasında Şah Tahmasb’ın Şarlkenle Osmanlılara karşı ittifak yapmasıydı.
• Bu dönemde üç İran seferi yapıldı.

Irakeyn Seferi (1534-1535)

Neden

• İran’ın Şii propagandası.
• Safevilerin Şarlken ile ittifak yapması,

Sonuç

• Kanunî İstanbul antlaşması sonunda (1533) Tebriz’e girdi.
• Şah, Osmanlı ordusunun karşısına çıkamamıştır. Kanuni’nin iki yıl süren Doğu Seferi sonucunda Tebriz ve Bağdat alınmıştır.
• Bu sefere Irakeyn Seferi de denir.
• Basra-Bağdat-Halep ticaret yolunun denetimi de sağlanmıştır.

İran (Tebriz) Seferi (1548)

Neden

• Irakeyn Seferi sonrasında Safeviler karşı saldırıya geçmiş ve Tebriz dâhil birçok yeri geri almıştır.
• 1547’de Habsburglarla yapılan antlaşma üzerine Avrupa ve Akdeniz’deki güvenliği sağlayan Osmanlılar yönünü tekrar doğuya çevirmiştir.

Sonuç

• 1548’de Tebriz’i geri alan Kanuni’nin karşısına Şah Tahmasb yine çıkamamıştır.
• Batıda Erdel olayları tekrar başlayınca bölgede Van Beylerbeyliği kurularak Safevilere set çekilmek istenmiştir.

Nahçıvan Seferi (1553)

Neden

• Osmanlı ordusunun Macaristan’da olmasından faydalanan Şah Tahmasb, 1550 yılında Şirvan, Ahlat ve Erciş’i ele geçirdi.
• Şah Tahmasb’ın Bağdat’ı tehdit etmesi üzerine 1553 yılında Osmanlılar tekrar İran’a yönelmiştir.

Sonuç

• Osmanlı’nın karşısına Şah Tahmasb yine çıkmamış ve bunun üzerine Kanuni, kışı geçirmek üzere Amasya’ya dönmüştür.
• İlk Osmanlı-Safevi antlaşması olan Amasya Antlaşması imzalanmıştır.

1555 Amasya Antlaşması

Amasya Antlaşması ile ilgili daha ayrıntılı bilgi için buyrun. 1555 Amasya Antlaşması Maddeleri ve Önemi

• Safevi Hükümdarı Şah İsmail vefatından sonra  yerine geçen oğlu Şah Tahmasb da Şii propagandaları yaparak Anadolu’da karışıklık çıkarmaya çalıştı.
• Osmanlı Devleti aleyhine Venedik ve Avusturya ile anlaşma yaptı.
• Bu gelişmeler üzerine Kanuni 1534, 1548 ve 1553’te İran üzerine üç sefer düzenledi.
• 1555’te iki ülke arasında “Amasya Antlaşması” yapıldı.
• Osmanlı Devleti ile İran arasındaki ilk resmî antlaşmadır.
• Antlaşmaya göre; Tebriz, Erivan, Bağdat, Irak ve Doğu Anadolu Osmanlı Devleti’ne bırakıldı.

SİTE DIŞI TAVSİYE: XVI. YÜZYIL OSMANLI-SAFEVİ İLİŞKİLERİ