Kanuni Dönemi Osmanlı-Safevi İlişkileri (Doğu Seferleri)

Yavuz zamanında Osmanlı-Safevi ilişkileri bozulmuş, Çaldıran Savaşı ile İran’a büyük darbe vurulmuştur. Ancak Safeviler ortadan kaldırmamıştır. Bu arada İran’da Şah İsmail ölmesi üzerine Şah Tahmasb tahta çıkmıştı.

Kanuni Dönemi Osmanlı-Safevi İlişkileri

Kanuni Döneminde İran üzerine üç sefer düzenlendi. Bunlar; I. İran seferi (Irakeyn Seferi), II. İran Seferi, III. İran seferi (Nahçıvan seferi)dir.

Kanuni Sultan Süleyman döneminde Safeviler üzerinen düzenlenen seferlerin genel sebepleri şöyle sıralanabilir;

• Şah Tahmasb ın babasının izinden giderek Şii propagandası yoluyla Anadolu’da yıkıcı faaliyetlerde bulunması,
• Sınır çatışmaları,
• Safevilerin Osmanlı Devleti aleyhine Venedik ve Avusturya ile anlaşma yapması gösterilebilir.

I. İran seferi (Irakeyn Seferi) (1534)

Tarih	11 Haziran 1534 – 8 Ocak 1536
Bölge	Irak-ı Arab ve Irak-ı Acem (Irak ve İran)
Komutan	Makbul (Pargalı, Maktul) İbrahim Paşa, Kanuni Sultan Süleyman
Sonuç	Van, Bağdat ve Tebriz feth edildi.

Şah Tahmasb’ın Anadolu’daki bazı beyleri Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtması ve Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Osmanlı Safevi çatışması, bu seferin önemli nedenleridir. Doğu sınırında Bitlis Bey’i Şeref Han’ın Safevilere, İran beylerinden Olama Paşa’nın Osmanlılara sığınması üzerine Kanuni İran seferine çıkma kararı aldı. Bu sefer de Sadrazam İbrahim Paşa’nın Tebriz’i; Kanuni’nin ise Bağdat’ı almasından dolayı sefer Irakeyn (iki Irak) seferi de denir. Irakeyn Seferinin sonucunda;

• Bağdat, Tebriz ve Van Osman topraklarına katıldı.
• İpek yolu kontrolü sağlandı.
• Hint ticaret yolunun Basra bölümünde Osmanlı hakimiyeti kuruldu.
• Büyük Türk şairi Fuzuli, Osmanlı hizmetine girdi ve meşhur Bağdat kasidesini burada Kanuni’ye sundu.

İkinci İran (Tebriz) Seferi (1548)

Tarih	29 Mart 1548 – 21 Aralık 1549
Bölge	Gürcistan, İran
Komutan	Kanuni Sultan Süleyman
Sonuç	Van ve Tebriz alındı.

Kanuni’nin İstanbul’a dönmesinden sonra Osmanlı topraklarında saldıran Tahmasb; Van ve Tebriz’i aldı (Aslında Tahmasb; Kanuni’nin Avrupa’da seferde olmasından faydalanmaktaydı.) Bu sebeple 1548 de Kanuni, II. İran Seferi‘ne çıktı. Şah Tahmasb kardeşiyle giriştiği taht mücadelesi de Kanuni’nin hareket noktalarından birini oluşturuyordu.

Şah Tahmasb , Kanuni’nin karşısına çıkmadı. Van ve Tebriz alıp, Gürcistan’daki bazı kaleleri ele geçiren Kanuni geri döndü. Kanuni’nin İstanbul’a dönmesi üzerine Şah Tahmasp tekrar Ahlat, Erciş ve Erzurum dolaylarına saldırdı.

3. İran Seferi (Nahçıvan Seferi) (1553)

Tarih	28 Ağustos 1553 – 1 Haziran 1555
Bölge	Nahcivan, Karabağ
Komutan	Kanuni Sultan Süleyman
Sonuç	Nahcivan, Karabağ fethedildi. Amasya Antlaşması imzalandı.

Şah Tahmasb’ın Muş’a kadar olan yerleri ile geçirmesi sebebiyle Kanuni 3. kez Safeviler üzerine sefere çıktı. Bu sefer ile; Nahçıvan ve Karabağ dolayları ele geçirdi. Şah Tahmasb’ın onun karşısına çıkmaması ve kış mevsimi yaklaşmasından dolayı Kanuni Amasya döndü. Şah Tahmasb’ın isteği üzerine anlaşma yapıldı.

İki taraf arasında Amasya Antlaşması (1555) imzalandı. Amasya Antlaşması İran ve Osmanlı Devleti arasında imzalanan ilk resmi antlaşmadır. Bu antlaşmayla; Doğu Anadolu, Azerbaycan, Tebriz ve Bağdat Osmanlılarda kaldı.

OKUMA TAVSİYESİ: 1555 Amasya Antlaşması Maddeleri ve Önemi