Orhun Kitabeleri Ders Notu

Lise 1 tarih dersi 3. ünitesi olan İlk Türk Devletleri ünitesi dahilinde ki Köktürk Yazıtları konu anlatımını aşağıdan okuyabilirsiniz.

Orhun Kitabeleri

Göktürk Kitabeleri, Köktürk Devleti’nin en büyük hükümdarı Bilge Kağan devrinden kalma altı tane YAZILI dikilitaştır. Moğolistan’ın kuzeyinde, Baykal gölününü güneyinde, Orhun Irmağı vadisindeki Koşo Şeffaf gölü yakınlarındadır. Bu yazıtlardan Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları, Koçho Tsaydam bölgesindeki Orhun Irmağı civarında; Bilge Tonyukuk kitabeleri ise, Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından tahmini 360 km uzakta, Tola Irmağı’nın yukarıya yatağındaki Bayn Tsokto (Bayn Çokto) bölgesindedir.

Bilge Tonyukuk yazıtlarının, (Orhun Irmağı dolaylarında olmamasına nazaran ), Orhun yazıtlarıyla beraber düşünülmesi, anılması Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarıyla benzer döneme ilişkin olması ve benzer konuları içermesindendir. Yazıtlar Türk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, töresi ile ilgili mühim veriler vermektedirler.

Türk ve Türkçe ismi , ilk defa Doğu Göktürkler dönemine ilişkin bu yazıtlarda geçmektedir. Yazıtların üçü bir sürü mühimdir . İki taştan meydana gelen Tonyukuk 716, Köl Tigin (Kültigin) 732, Bilge Kağan 735 senesinde dikilmiştir. Köl Tigin yazıtı, Bilge Kağan’ın ağzından yazılmıştır. Kültigin, Bilge Kağan’ın kardeşi, buyrukçu yaşlı Tonyukuk ise veziridir. Anıtların meydana geldiği yerde sadece dikilitaşlar değşehir, onlarca heykel, balbal, şehir harabeleri, kaya yollar, su kanalları, koç ve kaplumbağa heykelleri, sunak taşları bulunmuştur.

Orhun Abideleri’ni ilk defa 1889 senesinde Rus tarihçi Yardintsev bulmuştur. 1890’da bir Fin kurulu , 1891’de de bir Rus kurulu burada incelemelerde bulunmuştur. Bu kurullar yazıları çözememişlerdir. Ancak 1893 senesinde Danimarkalı bilgin Vilhelm Thomsen, 38 harfli alfabeyi çözerek yazıtları okumayı başarmıştır. Alfabenin dördü sesli, dördü suskun harften oluşur. Makalede harfler birbirine birleştirilmez, kelimeler de birbirlerinden 2 puan üstüste konularak ayrılır. Sağdan sola ve yukarıdan aşağıya yazılır. Orhun abidelerinde yazılar yukarıdan aşağıya yazılmış ve sağdan sola doğru istiflenmiştir.