Tarih Portalı – Tarih Öğretmeni Tarih Portali
1918-1935 yılları arasında etkili olan Basmacı Hareketi Hakkında Bilgi vermeye çalışacağız.
İçindekiler
Basmacı Hareketi Nedir?
Rusların Hokand Millî Hükûmetini devirmesinin ardından yaptıkları katliama tepki olarak Ergaş Korbaşı önderliğinde başlatılan Türkistan’ın millî mücadelesidir.
“Baskın yapan, hücum eden” anlamına gelen bu kavram, Çarlık döneminde Ruslar tarafından Türkmenistan, Başkırdistan ve Kırım’da faaliyet gösteren çeteciler için kullanılmıştır. Basmacılar halka dokunmazlar, sadece Rus memurları soyar, hazine mallarını yağmalar ve aldıkları ganimetleri fakirlere dağıtırlardı.
Basmacı Hareketlerinin Amacı
“Türkistan Türkistanlılarındır” sloganında ifadesini bulan, Türkistan’ı Ruslardan kurtararak bağımsızlığa kavuşturmaktır.
Basmacı Hareketinin Dönemleri
- 1918-1921 yılları arasındaki dönem
- Enver Paşa’nın lider olduğu 1921-1922 yılları arasındaki dönem
- Enver Paşa’nın şehit edilmesiyle başlayan 1922-1935 yılları arasındaki dönem
Basmacı Hareketinin Başlaması, Gelişimi ve Sonu
Basmacı Hareketi 1918 yılında Korbaşı Ergaş’ın liderliğinde Hokand şehrinde başladı ve kısa zamanda diğer bölgelere de yayıldı. Sovyetlerin amacı bütün Türkistan’ı işgal etmekti. Basmacılar ile Kızıl Ordu arasında çok kanlı savaşlar oldu. Basmacılar zaman zaman Sovyet ordusuna kayıplar verdirdiler ve mücadelelerini 1921’e kadar sürdürdüler.
Basmacı hareketleri Enver Paşa’nın 8 Kasım 1921’de Türkistan’a gelip başa geçmesiyle daha da şiddetlendi. Onun Türkistan’daki millî mücadelelerin başkumandanı olmasından sonra Ruslar önemli kayıplar verdiler ve 19 Nisan 1922’de barış istemek zorunda kaldılar. Fakat Enver Paşa, “Barış antlaşmasının ancak Türkistan topraklarındaki Sovyet askerlerinin çekilmesinden sonra söz konusu olabileceğini belirterek” bu teklifi reddetti. Bu sıralarda Semerkant şehrinde Türkistan Türk Müstakil İslâm Cumhuriyeti kurulmuştu. Yıllardır bütün Türkistan’ı ele geçirmek için savaşan ve Türkistan’dan çekilmek niyetinde olmayan Sovyetler daha şiddetli saldırılara başladılar. 1922’de Sovyetlerin genel bir saldırıya geçmesi üzerine Basmacı liderleri birbirlerinden ayrılmak zorunda kaldılar ve geçici Türkistan hükümeti dağıldı. 4 Ağustos 1922’de Belcuvan’a giren bir Sovyet birliğine karşı bizzat yakın muharebeye katılan Enver Paşa on bir Rus’u öldürdü, fakat karşı tarafın makineli tüfek ateşi altında kendisi de şehit oldu.
Enver Paşa’nın ölümüyle Basmacı hareketleri sona ermedi, fakat genellikle Rusların üstünlüğü ile devam etti. 1924’te başlayan Basmacılığın ikinci devresinde mücahitler silâh buldukça mücadeleye devam ettiler. Bu mücadeleler de 1935’e kadar sürdü ve bu tarihte Ruslar Basmacılık harekâtına kesin olarak son verdiler.
Basmacı Hareketinin Başarısız Olmasının Nedenleri
- Korbaşı denen Türkistanlı liderlerin kendi aralarında düzenli bir birlik ve merkezî bir kumandanlık kuramamaları.
- Savaşlarda tank, uçak, top ve zehirli gaz gibi silâhlar kullanan Ruslara karşı mücahitlerin makineli tüfeklerinin bile olmayışı.
- Dışarıdan yardım alamamaları.
