Tarih Portalı – Tarih Öğretmeni Tarih Portali
Hünkar İskelesi Antlaşması Kavalalı İsyanı neticesinde kendi güvence altına almak isteyen Osmanlı’nın Rusya ile yaptığı bir dostluk ve ittifak antlaşmasıdır.
Makalemizin içinde iki güzel konu anlatım videosu var. Bir bak derim.
İçindekiler
Hünkar İskelesi Antlaşması
Kavalalı Mehmet Ali Paşa İsyanı karşısında çaresiz kalan Osmanlı Devleti, Belen Savaşı’nı da kaybedince büyük devletlerden yardım istedi. Osmanlı’nın bu talebine olumlu cevap veren Rusya, Karadeniz’de bulunan donanmasından 9 gemiyi İstanbul Boğazı’na gönderdi.
Osmanlı’nın yardım talebi karşısında İngiltere kararsız bir tutum izlemiş, Fransa ise dış siyaseti gereği Osmanlı’ya yardım etmeyerek Kavalalı’yı desteklemiştir.
Sonrasında Osmanlı ile Kavalalı arasında Kütahya Antlaşması imzalanmıştı.
Antlaşma yapılmasına rağmen II. Mahmut, Kavalalı’ya karşı temkinli davranarak müttefik arayışına girdi.
Hünkar İskelesi Antlaşması’nın Tarihi ve Tarafları
Rus kuvvetlerinin karargah kurduğu Beykoz’da ki Hünkar İskelesi’nden alan antlaşma Padişah 2. Mahmut döneminde Osmanlı ve Rusya temsilcileri tarafından 8 Temmuz 1833 tarihinde imzalandı.
ATASÖZÜ: “Denize düşen yılana sarılır.” atasözünün kaynağı bu olaydır.
DİKKAT: Hünkar İskelesi, Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan ilk dostluk antlaşması değildir. İlkini merak ediyorsan buyur. 1724 İstanbul Antlaşması
Hünkar İskelesi Antlaşması’nın Sebebi
Padişah II. Mahmut’un Kavalalı Mehmet Ali Paşa’ya ve İngiltere ile Fransa’ya güvenmediğinden Rusya ile yakınlaşarak ittifak antlaşması yapmıştır.
| Kütahya Antlaşmasından sonra İstanbul’a gelen Rus ordusuna gerek kalmamıştı. Ancak II. Mahmut’un İngiltere ve Fransa’ya güvenmemesi, Rusya ile bir antlaşma yapılmasını gerekli kıldı. |
Hünkar İskelesi Antlaşması’nın Maddeleri
Antlaşmanın maddeleri Ahmed Fevzi Paşa ve Orlof arasında tespit edildi. Daha sonra görüşmelere daha sonra Serasker Hüsrev Paşa ve Reîsülküttâb Akif Efendi ile Rus elçisi Butenef’de katıldı. Kaynak
Antlaşma bir önsöz, altı açık ve bir gizli maddeden oluşuyordu. Bizim için önem arzeden maddeler şunlardır.
- Osmanlı Devleti’ne bir saldırı olursa Rusya yardıma gelecek; ancak masrafları Osmanlı karşılayacak
- Rusya’ya bir saldırı olursa Osmanlı sadece Boğazları kapatacak (Antlaşmanın gizli maddesidir.)
- Antlaşma süresi 8 yıl olacak, gerekirse uzatılabilecek
Hünkar İskelesi Antlaşması’nın Önemi
Antlaşma Avrupa’da büyük yankı uyandırdı. Mehmet Ali Paşa’nın da dizginlenmesini sağladı. İmza sonrası Rus donanmasının İstanbul’dan ayrılması da büyük memnuniyet uyandırdı.
Sonrasında gizli maddenin duyulması ile birlikte kriz patlak verdi. İngiltere ve Fransa donanmalarını Çanakkale Boğazı önüne gönderdi.
Kriz Avusturya Başbakanı Metternich’in araya girmesi ile bir nebze olsun yatıştı.
EK BİLGİ: Avusturya ile Rusya arasında Münchengraetz Antlaşması (1833) imzalandı.
- Rusya Boğazlar konusunda büyük avantaj elde ederek Karadeniz’de güvenliğini sağlamış oldu.
- Bu antlaşmadan İngiltere ve Fransa rahatsız oldu.
- Böylece Mısır Sorunu’ndan sonra Boğazlar Sorunu da doğmuş oldu.
- Osmanlı Devleti’nin Boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını kullanarak imzaladığı son antlaşmadır.
İngiltere ve Fransa’nın bu antlaşmadan rahatsız olmasının temel sebebi Rusya’nın Karadeniz’de güvenliğini sağlaması ve Boğazlar’dan geçiş hakkı elde etmesidir.
Sonuç
8 yıl süren ve Osmanlı’nın bir nevi Rus himayesi altına girmesine sebep olan Hünkar İskelesi Antlaşması, süresi dolduğunda yenilenmedi. Londra Boğazlar Sözleşmesi ile boğazlar uluslararası bir statü kazandı.
Antlaşma Hatırası: Moskof Taşı
Hünkar İskelesi Antlaşması ile Çar I. Nikola tek bir mermi atmadan, tek bir asker kaybetmeden müthiş bir diplomatik zafer kazandı.
Bu zaferin anısına Boğaz’ın Selviburnu’nda 5 arşın boyunda, 1,5 arşından kalınca bir anıt taş dikildi. Taşın üzerine yazacakları yazı konusunda uzun uzun tartışan Ruslar sonunda taşa Çar I. Nikolay’ın doğum günü olan 25 Haziran dikkate alınarak “1833 İЮНЯ 25” (25 Haziran 1833) yazdılar.
Anıtın diğer tarafında Pertev Efendi tarafından yazılan mısralar şöyledir;
Bu sahraya müsâfir geldi gitti asker-i Rûsî
Bu seng-i kûh-peyker yadigâr olsun nişan kalsın
Vifâkı devleteynin böyle dursun sabit ü muhkem
Lisân-ı döstanda dasitanı çok zaman kalsın.
Akdes Nimet Kurat, Türkiye ve Rusya adlı eserinin 63.sayfasında kendisinin yaptığı araştırmada bu taşın yerinde bulunmadığını, halk arasında Moskof Taşı ismiyle anılan bu anıtın Birinci Dünya Savaşı çıkınca davul ve zurnalarla yerinden sökülüp paramparça edildiğini belirtmektedir. Kaynak
OKUMA TAVSİYESİ: RUSLAR TARAFINDAN 1833’DE BEYKOZ/SELVİ BURNU’NA DİKİLEN KAYA ANITI “MOSKOF TAŞI”
