Sufiler ve Alimlerin Anadolunun Türkleşmesine Etkileri

10. sınıf tarih dersi Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti ünitesinde dahili olan “Sufiler ve Alimlerin Anadolunun Türkleşmesine Etkileri” bir ders kitabında “Anadolu’nun Kandilleri” bir ders kitabında “Sufiler ve Alimlerin Öğretilerinin Anadolu’nun İslamlaşmasına Etkileri” başlığı altında toplanmıştır.

DAHA KISA BİR ÖZET İÇİN TAVSİYE: Moğollar Sonrası Anadolu’da Mutasavvıflar

Sufiler ve Alimlerin Anadolunun Türkleşmesine Etkileri Özet

Anadolu’nun Türkleşmesinde ve islamlaşmasında yapılan askeri faaliyetler kadar sufilerin ve alimlerin manevi ve maddi destekleri dönemidir. Anadolu’da tasavvufi öğretileriyle Türk İslam kültürünün yayılmasını sağlayan Hoca Ahmet Yesevi, Mevlana Celaleddin-i Rumi, Ahi Evran, Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli ve Hacı Bayramı Veli bu alimlerin en önemlilerindendir. Her birinin öğretileri Anadolu’da yaşayan halkın yüreğine işlemiştir. bu insanlar çalışmalarıyla Anadolu’da birlik beraberlik ruhunu da güçlendirmişlerdir.

Hoca Ahmet Yesevi ve Yesevilik

• Hayatı hakkında çok az bilgiye sahip olduğumuz Ahmet Yesevi Batı Türkistan’ın Sayram şehrinde doğmuştur. Babası da Şeyh olan Ahmet Yesevi babası öldükten sonra ilk tasavvuf öğretilerini Arslan Baba’dan almıştır. Ardından çağının en ünlü sofusu Şeyh Yusuf-i Hamedani’nin müridi olmuştur. O öldükten sonra da yerine geçmiştir. Kısa sürede çevresini manevi nüfuzu altına almıştır.
• Kurduğu Yesevilik Tarikatı kısa sürede Seyhun kıyılarından Harezm’de ardından da Moğol İstilası etkisi ile İran ve Azerbaycan Türkleri arasında yayılmıştır. Anadolu’ya yönelik ilk fetihler sırasında Yesevilik öğretileri Alperenler ve Horasan erenleri aracılığı ile Anadolu’ya kadar ulaşmıştır. 13. yüzyılda Anadolu’da ortaya çıkan Bektaşilik, Babailik, Haydarilik gibi anlayışların temelini Anadolu’ya gelen yeseviliğin erenleri atmıştır.
• Hayatı boyunca Tanrı ve peygamber aşkıyla yaşayan Hoca Ahmet Yesevi doğruluktan şaşmamak için büyük gayret göstermiştir.
• Ahmet Yesevi tasavvufu; tevazu, nefsi köreltmek, soy ve din gözetmeksizin bütün insanları eşit saymak dünya malına hor görmek gibi görüşlerle açıklamıştır. Bu düşüncelerini de hikmetler, nasihatler halinde mantık çerçevesinde dini öğretileriyle yaymıştır.
• Ahmet Yesevi yaşadığı dönemde olduğu gibi ölümünden sonra da saygı görmüş öğretileri Anadolu ve Türkistan’daki evliyalar tarafından benimsenmiştir ve bu evliyalar Hoca Ahmet Yesevi’yi “Pir” olarak kabul etmişlerdir.
• Arapça ve farsçayı çok iyi bilmesine rağmen eserlerini Türkçe veren Hoca Ahmet Yesevi’nin ölüm tarihi kesin olarak bilinmemektedir Türbesi Kazakistan’ın Türkistan kendindedir. 1389 ile 1405 yılları arasında Timur tarafından yaptırılmıştır. 2002’de UNESCO tarafından dünya kültür mirası olarak kabul edilmiştir.

Hoca Ahmet Yesevinin Eserleri

• Ahmet Yesevi’nin en büyük eseri Divan hikmet‘tir. Bu eserdeki hikmetleri aracılığı ile Türklere İslamiyeti kolaylaştırarak benimsenmiştir. İslamiyeti yeni kabul eden Türklere dinin irfan yönünü tanıtmıştır. İslamiyeti Türk Gelenek ve göreneklerine uygun biçimde sentezlenmiştir.

Mevlana Celaleddin Rumi ve Mevlevilik

• 1207 de Horasan’ın Belh şehrinde doğan Mevlana’nın babası Bahaeddin Veled’dir. Moğol baskıları sonucunda ailesi ile birlikte Karaman’a göç etmişlerdir. 1228’de Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat’ın davetiyle Konya yerleşmişlerdir. Babası ölünce babasının müritleri Mevlana’nın çevresine toplanmışlardır.
• Mevlana’nın öğretileri sadece Türkler üzerine değil pek çok farklı millete ulaşmış şiirleri dünyanın dört bir yanında söylenegelmiştir. Onun temel öğretisi tevhiddir. Allah’a olan aşk ile ön plana çıkar. Onun tasavvufi öğretilerini en güzel ona ait sözler ifade etmektedir.

Mevlana Celaleddin Ruminin Sözlerinden Örnekler

• Cömertlik ve yardım etmekte akarsu gibi ol.
• Genişlik sabırdan doğar.
• Şefkat ve merhamette güneş gibi ol.
• İnsanın gözü neyi görüyorsa değeri o kadardır.
• Dikende gül bitiren kışı da bahar haline getirir.
• Tövbe bineği şaşılacak bir binektir. Bir solukla aşağılık dünyadan göğe sırayıverir.
• Üzülme can! Doğruysan zarar gördüm deme. Bil ki iyiler mutlaka kazanır.
• Kusur bulmak için bakma birine, bulmak için bakarsan bulursun, kusuru örtmeyi marifet edin kendine, işte o zaman kusursuz olursun.
• Unutma senin için başkasından vazgeçen, bir gün mutlaka başkası için senden vazgeçer.
• Mevlevilik tamamen sevgi ve hoşgörü üzerine kurulmuştur. “Mevlana’nın gel ne olursan ol gel. İster kafir, ister ateşe, ister puta tapan ol. Kapımız umutsuzluk kapısı değildir. Yüz kez tövbeni bozmuş olsan da gel.” öğretisini amaç edinen Mevlevilik sevgi üzerine temellendirmiştir. Mevlevilik Mevlana’nın öğütleri dolusuna her dilden, her renkten, her dinden insanı kucaklayan bir müessesedir.

Ahi Evran ve Ahilik

• Azerbaycan’da doğan Ahi Evran, Horasan’da ünlü alimlerden Fahrettin Razi’den felsefe ve Kur’an tefsirleri öğrenmiştir. Gençliğinin bir kısmında Hoca Ahmet talebelerinden ders alarak tasavvuf ilminde de yetişmiştir.

Ahi Evranın Eserleri

• Ahi Evran yaşamı boyunca tefsir, hadis, fıkıh ve tasavvuf alanında kitaplar yazarak Türk kültürüne katkıda bulunmuştur. İbni Sina, Sühreverdi ve Fahreddin Razi’nin bazı eserleri de Farsçaya çevirmiştir.
• Anadolu’ya geldikten sonra Kırşehir merkez olarak Ahi teşkilatını kuran Ahi Evran, saray ile de iletişim içinde olmuştur. I. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde Letaif-i Gıyasiye adlı dört ciltlik kitap yazmıştır.
• Kurduğu Ahi teşkilatı Alaaddin Keykubat döneminde Selçuk ülkesinde yaygınlaşmıştır. Bir esnaf örgütü ve dini bir yapı olarak Anadolu”da sosyal, ekonomik, dini ve ahlaki alanlarda çok büyük katkılar sunan Ahilik, Selçuklu Devleti açısından büyük kazananlar yaratmıştır.
• Ahi Evran’ın eşi Fatma Bacı da Anadolu Kadınlar Birliği (Bacıyan-ı Rum) örgütlenmesi ile Ahi teşkilatının büyümesine katkı sunmuştur.

Yunus Emre

• Anadolu’da tasavvuf alanında ön plana çıkan önemli isimlerden biri olan Yunus Emre aynı zamanda bir halk şairidir.
• 13. yüzyıl ortalarında doğdu kabul eden Yunus Emre, Türkiye Selçuklu Devleti’nin dağılma sürecine girdiği Moğol istilasının Anadolu’yu kasıp kavurduğu döneminde halkın sesi olmuş ve tasavvuf alanında verdiği eserlerle halka umut dağıtmıştır.
• Yunus Emre Hacı Bektaşi Veli’nin ihsan verdiği Taptuk Emre’nin dergahında 40 yıl kalmıştır.
• Yunus Emre eserlerinde ve Türkçeyi kullanmıştır. Şiirleri tasavvuf ağırlıklıdır. Ruhun temizliği ve Allah sevgisi şiirlerinde işlediği temel konulardır.
• Yunus Emre’nin bakış açısını ortaya koyan en güzel sözü “Yaradılmışı hoş gördük yaradandan ötürü” olarak kabul edilebilir.

Yunus Emrenin Eserleri

• Risaletü’n Nushiyye ve ölümünden sonra şiirlerinin toplandığı Divan önemli eserleridir.

MAKALE TAVSİYESİ: YUNUS EMRE’NİN İNSANA, İNSANLIĞA BAKIŞI VE GÜNÜMÜZE MESAJLARI

Hacı Bektaşi Veli ve Bektaşilik

• Anadolu’daki alimlerin önemlilerinden biri olan Hacı Bektaşi Veli mutasavvıf, şair ve İslam filozofudur. Doğumu, ölümü, eğitimi hakkında kesin bilgiler bulunmamaktadır. Hz Ali’nin soyundan geldiği ileri sürülmektedir.
• Yaşamı boyunca Allah sevgisi, adalet, hoşgörü anlayışı ile hareket ve bu öğretileri yaymak için mücadelede eden Hacı Bektaş Veli’nin düşünce ve öğretileri ölümünden çok sonra 14. yüzyılda Bektaşilik tarikatının etkisi ile hem Osmanlı ülkesinde hem de Balkanlarda yayılmıştır. Alevi-Bektaşi kültürü Türk halkı tarafından kucaklamıştır.

Bektaşilik ve Yeniçeri Ocağı

• “Eline, beline, diline sahip ol” düşüncesi doğrultusunda hareket eden Bektaşilik Osmanlı Devleti’nde kurulan Yeniçeri Ocağı üzerinde etkili olmuştur. Yeniçeri Ocağı Birinci Murat döneminde kurularak Bektaşi tarikatına bağlanmıştır.

Hacı Bektaş-ı Veli’nin en önemli eseri “Makalat“tır.

Hacı Bayram Veli

• 1352 de Ankara’da doğan Hacı Bayram-ı Veli dönemine damgasını vuran ve düşüncelerle günümüze ışık tutan ünlü Türk İslam tasavvufu ve şairidir. Kendisi Safevi tarikatı ileri gelenlerinden biri olan Hoca Alaad-Din Ali Erdebili’nin öğrencilerinden Şeyh Hamid Hamid’üd-Dini-Veli’nin mürididir. Bayramiye tarikatının kurucusudur.
• Hacı Bayram-ı Veli, Yunus Emre’nin etkisinde kalmış birçok ilahi yazmış söylemiştir. Ancak günümüze bunları çok az bir kısmı ulaşmıştır.

Bektaşilik ve II. Murat

• Osmanlı Devleti döneminde manevi olarak destekleyen Hacı Bayram-ı Veli’nin müritleri Osmanlı sultanlarından da saygı görmüşlerdir. II. Murat tarikatının müritlerine vergi muafiyeti getirmiştir.
• Bazı kaynaklarda Hacı Bayram Veli’nin II Murat’a oğlu 2. Mehmet’in İstanbul’u Fethi edeceğini müjdelediği rivayet edilir.

Sonuç olarak Sufiler ve Alimlerin Anadolunun Türkleşmesine Etkileri çok büyük olmuştur. Yazımızı geliştirmek adına yorumlarınızı bekliyoruz.