Tarih Portalı – Tarih Öğretmeni Tarih Portali
Yavuz Sultan Selim ile Şah İsmail arasında 1514 yılında gerçekleşen ve Osmanlı’nın kesin zaferi ile sonuçlanan Çaldıran Savaşı Sebepleri ve Sonuçları bu yazımızın konusu.
Konumuz 10. sınıf tarih dersi müfredatı dahilide olup TYT, AYT ve KPSS değeri taşımaktadır.
| Savaşı Tarihi | 23 Ağustos 1514 |
| Savaşın yapıldığı yer | Güney Azerbaycan’da Çaldıran Ovası (İran’da Maku şehri yakınları) |
| Çaldıran Savaşının tarafları | Yavuz Sultan Selim ile Şah İsmail |
İçindekiler
Çaldıran Savaşının Sebepleri
Çaldıran Savaşı’nın temel sebebi; Yavuz Sultan Selim’in Türk-İslam dünyasının liderliğini ele geçirmek istemesi ve Şah İsmail’in Anadolu’ya yönelik Şii propagandasını önlemek istemesidir. Diğer sebepler;
- Safevilerin Şii propagandası yaparak Anadolu’da taraftarlarını arttırmaya çalışması, karışıklık çıkarması ve halkı isyana teşvik etmesi (Şahkulu ve Nur Ali Halife isyanları gibi)
- Yavuz’un Safevi Devleti’ni tamamen ortadan kaldırarak Şii sorununa kökten son vermek istemesi.
- Yavuz’un İpek Yolu’nun öneli kollarından biri olan ve İran’dan geçen Van-Tebriz hattını ele geçirmek istemesi (Ekonomik sebep)
İpek yolu güzergahı ile ilgili bilgi sahibi değilseniz konuyu daha iyi kavrayabilmen için şu konuya göz atmanı tavsiye ediyorum. İpek Yolu Nereden Başlar, Nerelerden Geçer, Nerede Biter? (Güzergahı)
- Safevilerin Orta Asya’dan gelen Türklerinin İran üzerinden Anadolu’ya geçişini engellemesi ve bu durumun Rumeli’de uygulanan iskan poltikasını sekteye uğratması.
- Şah İsmail’in Osmanlı Devleti’ne karşı Memlukler, Dulkadiroğulları ve Venediklilerle ittifak yapması.
- Safevilerin Yavuz’a karşı isyan eden Şehzade Ahmet ve Şehzade Korkut’a destek vermesi.
- Şah İsmail’in Yavuz’un padişahlığını tebrik etmemesi.
Savaş
Çaldıran Seferi Yavuz Sultan Selim’in ilk seferidir.
Yavuz 100.000 kişilik bir ordu ile İstanbul’dan hareket etti. Anadolu birliklerininde katılması ile ordu mevcudu 140.000 kişiye ulaştı.
Şah İsmail taraftarlarının ordunun arkasından isyan çıkarması ihtimaline karşılık 40.000 kişilik bir birlik Kayseri-Sivas arasına bırakıldı. (Bu birlik Memlüklere karşı bir önlem olarakta düşünülebilir.)
2.500 kilometrelik bir mesafe kateden, Safevilerin Osmanlı ordusunun geçeceği güzergahtaki arazileri tahrib etmesi dolayısıyla iaşe sıkıntısı çeken Osmanlı ordusu İran’a girdi. Yavuz, Çaldıran Ovası’nda savaş düzeni aldı.
Yorgunluk ve açlıkla boğuşan Osmanlı ordusunun aynı gün savaşa girmesinin sebebi Yavuz’un ordusunda bulunan bazı askerilerin Şah İsmail ile iletişime geçerek ona meyletmesinden çekinmesinden kaynaklanmaktadır.
İran Seferi ve Çaldıran Savaşının Sonuçları
Savaş esnasında zor duruma düşen Osmanlı ordusu ateşli silahlar sayesinde üstünlüğü ele aldı. Yaralanan Şah İsmail savaş alanından kaçınca Safevi ordusu dağıldı.
- Çaldıran Savaşı’nın sonucunda Şah İsmail hazinesini ve ağırlıklarını bırakarak Tebriz’e oradan da Dergüzin’e kaçtı.
- Yavuz Sultan Selim Tebriz’i (6 Eylül 1514) ele geçirse de ordudaki hoşnutsuzlukların artması üzerine çekilerek Amasya’ya geldi.
- İpek Yolu’nun önemli kollarından Tebriz-Bursa hattı ve Tebriz-Halep bağlantısı Osmanlı kontrölüne girdi.
- İdris-i Bitlisi’nin yardımlarıyla doğudaki aşiretlerin çoğu Osmanlı Devleti’ne bağlandı.
- Doğu Anadolu ve Güney Azerbaycan’ın yanında Musul, Kerkük ve Erbil Osmanlı topraklarına katıldı.
- Böylece Safevilerin Memlükler ile bağlantısı kesildi.
- Çok sayıda İranlı sanatçı ve bilim adamı Osmanlı hizmetine girdi ve İstanbul’a götürüldü.
İran Seferi Osmanlı açısından başarılı geçmiştir. Lakin Şah İsmail’i elinden kaçırması ve Safevi varlığına son verememesi Şii sorununun kesin çözümünü engellemiştir.
Çaldıran Seferi esnasında Dulkadiroğulları Beyi Alaüddevle Bozkurt Bey‘e, Osmanlı ordusuna katılması için çağrı yapan 1. Selim Alaüddevle’den red cevabı almıştı. Sefer dönüşünde Turnadağ Zaferi ile Dulkadiroğulları’na son verilerek Anadolu Türk siyasi birliği kesin olarak sağlandı.
Konu tekrarı için biraz soru çözelim mi? Soruya tıkladığınızda cevabı gözükecektir.
Safeviler üzerine yaptığı Çaldıran Seferi 1. Selim'in ilk seferidir?
Yavuz'un Türk İslam dünyasının lideri olmak istemesi ve Şii tehlikesine son vermek istemesidir.
Çaldıran Savaşı'nın ekonomik sebebi Yavuz'un İpek Yolu'nun İran'dan geçen Tebriz-Van hattını ele geçirmek istemesidir.
2. Bayezid döneminde çıkan Şahkulu Ayaklanması ve 1. Selim döneminde çıkan Nur Ali Halife İsyanı'dır.
Çaldıran Savaşı'nın kazanılmasında Osmanlı ordusunda bulunan ateşli silahlar büyük önem arz etmiştir.
Şah İsmail'in hazinesi ele geçirilmiş ayrıca İpek Yolu'nun Tebriz Bursa hattı güvence altına alınmıştır.
