Osmanlı Eğitim Kurumları (10. Sınıf Tarih)

10. sınıf tarih dersi Klasik Dönem Osmanlı Eğitim Kurumları özetini maddeler halinde yazmaya çalıştık.

Osmanlı Eğitim Kurumları

• Osmanlı Devleti’nde eğitim sisteminde temel alınan amaçlar; çevresine yararlı, meslek sahibi olan, devlete olan sorumluluklarını bilen ve bu sorumlulukları uygulayan bireyler yetiştirmekti.
• Osmanlı eğitim sistemi içerisinde “terbiye”, “tedris” ve talim anlayışı çerçevesinde çeşitli kurumlar aracılığı ile öğretim faaliyetleri yerine getirilirdi.
• Sivil eğitim kurumları; sıbyan mektepleri ve medreselerdi. Acemi Ocağı ve Yeniçeri Ocağı askeri eğitimin verildiği kurumlardı. Enderun mektebi ve Harem ise saraydaki eğitim kurumları olarak faaliyet yürütmekte idi.
• Mesleki eğitimin verildiği temel kurumlar; loncalar iken tekkeler, zaviyeler, camiler yaygın eğitim kurumları olarak faaliyetlerini yürütmekte idiler.
• Gayrimüslim Osmanlı tebaası kendi ibadet yerlerinde ve bunlara bağlı okullarda serbest eğitim faaliyetleri yürütürlerdi.

Osmanlı’da Sivil Eğitim Kurumları

Sıbyan Mektebi

• Her köy, mahalle ve semtte cami içinde veya yanında bulunan sıbyan mektepleri eğitimin ilk basamağıdır.
• Bu okullarda okuma yazma bilen bu işe uygun görülenler öğretmen olarak görev yaparlardı.
• Bu okullarda temel dini bilgiler, okuma ve yazma öğretimi ile basit hesaplama işlemleri öğretilirdi.
• Sıbyan mekteplerinde kız erkek karışık eğitilirdi. Bu okullarda 5-6 yaşına gelen çocuklar alınırdı.

Medreseler

• Medreseler Osmanlı Devleti temel eğitim kurumlarıydı. Bu okullarda ilmiye sınıfının tamamı ve kalemiye sınıfının bir kısmınin yetiştirilirdi.
• Medreseler “hariç”, “dahil”, “sahn” olmak üzere üç bölümden oluşurdu. Öğretmenlerini “müderris” orta düzeydeki öğrencilere “softa” yükseköğretim düzeyindeki öğrencilere “Danişment” adı verilirdi. Müderrislerin yardımcıları ise “muid” olarak adlandırılırdı.
• Medreselerde dersler dört grupta toplanıyordu.
• Dini dersler; Kur’an, tefsir, fıkıh, kelam, hadis.
• Edebiyat dersleri; Arapça, Farsça, hitabet, şiir, gramer,
• Temel bilimler; matematik-geometri, tıp, astronomi, coğrafya,
• Felsefe bilimler; mantık, felsefe

1. İlk Osmanlı medresesi Orhan Bey döneminde 1331 de İznik’te açılan Süleyman Paşa Medresesi’dir. İlk müderrisi ise Davudu Kayseri’dir.
2. Fatih döneminde açılan Sahn-ı Seman Medresesi ve Kanuni döneminde açılan Süleymaniye Medreseleri dönemlerinin en üst eğitim kurumları olmuştur. Bu iki medreseye ülke dışından bilim adamları getirilmiştir.
3. Osmanlı Devleti’nde belli başlı alanlarda uzman yetiştirmek amacıyla kurulan medreseler de bulunmaktaydı. Bu medreseler Darulhadis, Darulkurra ve Darültıp olarak üç ayrılıyordu.
4. Süleymaniye Medreselerinde matematik eğitimi veren Darulhendese de vardı. İleriki dönemlerde kadı yetiştirmek için Medreseülkudat ve vaiz yetiştirmek için Medresetülvaizin açılmıştır.
5. Medreseleri başarıyla bitirenlere icazetname verilir ve mezunlar ilmiye ve kalemiye sınıfı mesleklerini yerine getirebilirlerdi.

Osmanlı’da Saray Eğitimi

Harem

• Padişahın ailesinin ve cariyelerin bulunduğu Harem aynı zamanda bir eğitim kurumuydu.
• Haremde cariyeler “kalfa” adı verilen kadın eğiticiler tarafından getirirlerdi.
• Haremde Kur’an okuma, dini bilgiler, resim, müzik, edebiyat, el sanatları gibi konularda dersler verilirdi.

Şehzadegan Eğitimi

• Harem kısmında yer alan Şehzadegan Mektebinde Padişahın erkek çocuklarına eğitim verilirdi.
• Bu kurumda ilk dersi şeyhülislam verirdi. Daha sonra şehzadeler özel hocalar tarafından her alanda eğitim alırlardı.
• Şehzadeler şehzadegan mektebinden sonra yanlarında “Lala” adı verilen devlet adamları ile birlikte sancağa çıkarlardı.

OKUMA TAVSİYESİ: Sancağa Çıkma Usulü (Sancak Sistemi) Nedir?

Enderun

• II. Murat döneminde Edirne Sarayı’nda açılan Enderun, Fatih Sultan Mehmet döneminde Topkapı Sarayı’na taşınmış ve daha sistemli hale getirilmiştir.
• Enderun Mektebinin amacı devlet kademelerine askerlik, bürokrasi, merkez ve taşra teşkilatları çalışacak kadrolar yetiştirmektir.
• Enderun mektebinin kaynağı devşirme yoluyla toplanan zeki ve yetenekli çocuklardı.

OKUMA TAVSİYESİ: Devşirme Sistemi Nasıl Uygulanırdı?

• Enderun Mektebi’nde bütün dersleri Türkçeydi. Dini derslerin yanında Arapça, Farsça, şiir, gramer, matematik, tarih, coğrafya, mantık gibi dersler okutulurdu. Bunun yanında saray kuralları, görgü kuralları, protokol kaideleri, bürokratik işlerle ilgili bilgilerde Enderun’da öğretilirdi.
• Enderun Mektebi’nde yeteneklerine göre öğrencilere güreş, cirit, ata binme gibi eğitimler de verilirdi.
• Enderun Mektebini bitirenlerin bir kısmı saray hizmetine alınırken bir kısmı seyfiye (sadrazam, vezir, beylerbeyi, sancakbeyi gibi) ve kalemiye (defterdar, nişancı gibi) meslekleri yapabilirlerdi.
• Enderun’da eğitim 7 odada yapılırdı. Bunlar;

1. Küçük oda
2. Büyük oda
3. Doğancılar odası
4. Kiler odası
5. Seferli odası
6. Hazine odası
7. Has oda

OKUMA TAVSİYESİ: Enderun Mektebi, Öğrenci Seçimi, Kuruluş Amacı Nedir?

Osmanlı’da Askeri Eğitim

• Osmanlı Devleti’nde askeri eğitim Kapıkulu Ocağında verilirdi. Devşirilen çocuklar 7-8 sene kadar Acemi Ocağında eğitim alırlar ve ardından Yeniçeri Ocağı’na alırlardı.
• Kapıkulu ocağında teknik eğitim verilen ocaklarda vardı. Bu ocaklar ve çalışma alanları şöyleydi;

1. Cebeci Ocağı – silah yapım ve tamiri
2. Tüfek – Tüfek yapımı
3. Kılıçhane – Kılıç ve benzeri silahların yapımı
4. Tophane – Top dökümü, kullanımı
5. Humbarahane – Havan topu ve el bombalarını yapımı

• Tersaneler Osmanlı denizcilerinin yetiştirildiği yerdi.
• Tımar sisteminde “cebelü” adı verilen atlı askerler yetiştirilirdi.

Osmanlı’da Yaygın Eğitim Kurumları

Dini Kurumlardaki Eğitim Kurumları

Osmanlı Devleti’nde yaygın eğitim verilen yerlerin başında dini eğitim verilen camiler tekkeler ve zaviyeler gelmekteydi tekkeler ve zaviyeler tarikatların faaliyetleri yürüttüğü ve birçok Arif’in yetiştirildiği yerlerde tekke ve zaviyeler dediğini bilimleri yanında ilahi şiir okuma Okçuluk güreş gibi alanlarda da eğitim verilmekte idi

Mesleki Eğitim

• Osmanlı Devleti’nde yaygın eğitimin önemli kurumları bir meslek örgütlenmesi olan loncalardı.
• Loncalar çıraklık, kalfalık, ustalık hiyerarşisine göre hareket ederlerdi. Eğitimini tamamlayıp ustalığı hak kazananlar icazet alırlar ve “gedik” adı verilen izinle kendi işyerlerini açabilirlerdi.
• Loncalarda mesleki eğitimin yanında dini ve ahlaki eğitim de verilirdi.

MAKALE TAVSİYESİ: Klasik Dönem Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Öğretim

Osmanlı Eğitim Kurumları (10. Sınıf Tarih) yazımıza yorumlarınız bekliyoruz.