Tarih Biliminin Yöntemi 9. Sınıf

Tarih bilimi, pozitif bilimler gibi kurallı değildir, kanunları da yoktur. Tarih bilimi bilgilerini toplarken şu yöntemleri kullanır:

Tarih Biliminin Yöntemi Kısa Özet

• Tarama (Kaynak arama)

Araştırılan konuyla ilgili bilgilerin toplanmasıdır. Bunlar yazılı ya da yazısız olabilir.

• Tasnif (Sınıflandırma)

Konuyla ilgili kaynaklardan elde edilen bilgilerin ayrıştırılmasıdır.

• Tahlil (Çözümleme)

Kaynak ve bilgi yönünden yeterli olup olmadığının kontrol edilmesidir.

• Tenkit (Eleştiri)

Belgelerde geçen bilgilerin doğruluğunu tespit etmektir.

• Terkip (Sentez)

Tarihi bilgilerin oluşturulmasındaki son aşamadır. Doğruluğuna karar verilen kaynaklardaki ortak bilgilerin bir araya getirilmesidir.

UYARI: Bu çalışmalar yapılırken göz alınması gereken nokta ise olayın meydana geldiği dönemin şartlarına göre değerlendirilmesi ve objektif olarak davranılmasıdır.

Kaynak Bulma (Tarama)

Tarihi olayı araştırırken en doğru bilgiye ulaşmak için o konu ile ilgili belgeler ve kaynaklar bulmalıdır.

İşte bu yüzden tarihi olaylar ile ilgili bilgi veren her şey kaynak olarak kabul edilir.

UYARI: Tarih biliminin kaynakları yazılı, sözlü, kalıntılı, çizili, sesli ve görüntülü kaynaklar olmak üzere bölümlere ayrılır.

Tarihi kaynaklar iki kısıma ayrılır:

a)Birinci elden kaynaklar

Tarihi olayların yaşandığı dönemlerden kalan kaynaklardır. (Padişah günlükleri ve olayı yaşayan kişilerin anlattıkları ve yazdıkları eserler.)

b)İkinci elden kaynaklar

Olayın geçtiği dönemde değil de sonradan başkalarından duyularak yazılmış eserlerdir.

UYARI: Birinci elden kaynaklar daha güvenilirdir.

Tasnif (Sınıflandırma)

Araştırılan konu hakkında bilgi ve belgeler toplandıktan sonra belli bir kural çerçevesinde sınıflandırılır. Sınıflandırmanın ardından oluşturulacak eserin yazım planı yapılır.

Örnek: Tasnif aşamasında Fatih’in İstanbul’u Fethi hakkında bir araştırma yapan tarihçi gerekli kaynaklara ulaştıktan sonra öncelikle elde ettiği bilgi ve verileri kronolojiyi dikkate alarak konuya göre sınıflandırır. Böylece araştırdığı konunun fidanını oluşturur. Ana başlıklar ve içindekiler bölümü ana hatlarıyla ortaya çıkmış olur. “İstanbul’un Fethi’ne kadar yapılan hazırlıklar ve meydana gelen siyasi gelişmeler”

“Fetih öncesi Avrupa ve Anadolu ile ilişkiler” “ Fetih öncesi Bizans’la yapılan görüşmeler” vb.

Tahlil (Çözümleme)

Tahlil yapma elde edilen bilgi ve verilerin kaynak değeri açısından yeterli olup olmadığının araştırmasıdır. Bu aşamada sınıflandırılan bilgilerin içeriği değerlendirilmeye alınır. Bilginin nesnelliğine, güvenilirliğine ve kanıtlanabilirliğine dikkat edilir. Bilginin tahlil edilmesiyle eldeki malzeme kullanıma hazır ve işe yarar hale getirilir. Tahlil aşamasında ise “Fatih’in İstanbul’u Kuşatması” ile ilgili bilgi ve veriler gözden geçirilerek verilerin, konunun tam anlamıyla açıklanmasında yeterli olup olmadığı belirlenir; verilerin nerede, nasıl kullanılabileceğine karar verilir.

Tenkit (Eleştiri)

Belge ve eserlerin kullanılmasında bazen problemler çıkabilir eldeki belgelerle araştırılan konu hakkında sınırlı veya yanlış bilgi olabilir, belge okunamayabilir. Her bir yazarın olaya farklı bakması, algılaması ve farklı anlatması mümkündür. Bu nedenle yazılı kaynakların doğruluk derecesi, güvenilirliği, yazıldığı tarih, yazarı, aynı olaydan söz eden eden farklı kaynaklar arasında uyum ve uyumsuzluk tenkit aşamasında araştırılır. Kaynakların tenkiti iç tenkit ve dış tenkit olmak üzere iki şekilde yapılır.

Tenkit aşamasında “Fatih’in İstanbul’u Kuşatması” ile ilgili belgeler önce dış tenkide göre değerlendirir.

Kullanılan kaynakların adı, yazım ve basım tarihi, belgelerin cinsi, kullanılan kâğıt, yazı karakteri gibi özellikler açısından kullanılacak kaynakların güvenli olup olmadığı tespit edilir.

Dış tenkitten sonra kullanılabilecek nitelikte eser ve belgeler iç tenkide göre değerlendirilir. Bu araştırmada eserlerdeki bilgilerin doğruluğu o döneme ait diğer bilgilerle karşılaştırılarak ve o yazarın bilimsel kişiliği dikkate alınarak incelenir.

Terkip (Sentez)

Tarih araştırmaları için toplana bilgi ve veriler sınıflandırılıp tahlil ve tenkit yapıldıktan sonra bir araya getirilir.

Bu aşamada toplanan bilgiler gözden geçirilir, eksikler tamamlanır, fazlalıklar çıkarılır.

Bu işlemlerin hemen ardından eserin yazımına geçilir. Ancak yazım sırasında anlatım açık, anlaşılır ve sade olmalıdır.

Tarihi olaylar anlatırken olayı yakından ilgilendiren ekonomik, sosyolojik, ticari, kültürel ve coğrafi etkenler de göz önünde bulundurulmalıdır.

Dikkat edilmesi gereken en önemli mesele ise tarihi olayı incelenen dönemin şartlarına göre değil olayın meydana geldiği dönemin şartlarına göre değerlendirilmelidir.

Olaylar kanıtlanırken objektif olunmalı, güvenilir kaynaklardan yararlanılmalıdır.