Büyük Selçuklularda Devlet Yönetimi

Sultan

Devletin başında Kut inancıyla başa geçen hakan unvanını kullanan hükümdarlar vardır.

Kut inancı, devlet yönetme yetkisinin Gök Tanrı tarafından hakana ve onun kanını taşıyan soyuna verildiğine inanılan düşüncedir. Yani ”ülke hanedan üyelerinin ortak malıdır”

Kut İnancının Faydaları

• Hükümdar egemenliği ilahi bir güce dayandırdığı için halk hakana itaat etmiştir. Bu sayede hakanın halk üzerindeki siyasi otoritesi güçlenmiştir.
• Hanedan üyeleri arasında yaşanan mücadele sonrasında en güçlü olan başa geçtiği için devlet bu durumdan olumlu yönden etkilenmiştir.

Kut İnancının Zararları

Hakan öldükten sonra hanedan üyeleri arasında taht kavgaları yaşanmış, bu durum devletin çabuk yıkılmasına neden olmuştur.

OKUMA TAVSİYESİ: Kut Anlayışı Nedir? Kut İnancının Türk Siyasi Hayatına Etkileri Nelerdir?

Hükümdarlık Alametleri

• Türklerde hükümdarlar bazı semboller kullanmışlardır.
• Bunlar arasında: Tuğ, Hutbe, Otağ (Saltanat çadırı), Çetr (Saltanat şemsiyesi), Nevbet (Davul), Sancak, Yay, Taht, Para(Sikke), Tuğra, Arma, Alem, Hilat (Giysi), Asa, Halifenin onayının alınması sayılabilir.

UYARI: Türkler İslamiyeti kabul ettikten sonra başa geçen hükümdarlar, halifeden menşur yani onay almışlardır. Amaç halifenin manevi gücünden yararlanarak halk üzerindeki siyasi otoritelerini güçlendirmek halkın bağlılığını artırmaktadır.

OKUMA TAVSİYESİ: Türk-İslam Devletlerinde Hükümdarlık Alametleri

Atabeylik

Türk devlerinde ülke hanedan üyelerinin ortak malı sayılmadığı için şehzadeler küçük yaşlarından itibaren eyaletlere melik unvanıyla gönderilmiş, kendilerini iyi bir devlet adamı ve asker olarak yetiştirmek üzere Atabey adı verilen hocalardan ders almışlardır.(Türk-İslam devletlerinde atabeylik ilk kez Büyük Selçuklu Devletinde görülmüştür.)

UYARI: Büyük Selçuklu Devleti’nde meliklerin para basma, hutbe okutma, diğer devletlerle antlaşma yapma gibi çok geniş yetkilere sahip olmalarını devletin ömrünü kısaltmıştır. Bu yetkilerden yararlanan melikler merkeze karşı isyan ederek kendi devletlerini kurmuşlardır.

OKUMA TAVSİYESİ: Atabeylik Sistemi Nedir Kısaca

MERKEZİ YÖNETİM

• Divan-ı Saltanat Sultanın başkanlığında toplanan her türlü devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı kurula denir.
• Divan-ı Saltanat hükümdara yardımcı olmuştur. Bugünkü Bakanlar Kurulu ile benzer işleve sahip bir kurumdur.

Uyarı: Selçuklularda Divan ile Sultan arasındaki yazışmayı düzenleyen görevliye Hacib denir. Ayrıca Büyük Divanın güvenliğini Emir-i Şimşir adı verilen görevli sağlar.

• Divan-ı Saltanat’a bağlı olarak görevlerini sürdüren alt divanlar da vardır.

Büyük Selçuklu Devletinde Divanlar

1. Niyabet-i Saltanat

• Hükümdar başkentte olmadığı zamanlarda devlet işleri ile ilgilenen divandır.
• Bu makamda sultana vekalet eden kişiye naib adi verilmiştir

2. Divan-ı Mezalim

• Hükümdarın başkanlık yaptığı yüksek mahkemedir.
• Bu divanda ağır siyasi suçlar sultan başkanlığında görüşülüp karara bağlanmıştır.

3. Divan-ı İstifa

• Bu divan devletin mali işleriyle ilgilenmiştir.
• Vergi gelirlerinin toplanması ve harcanması başlıca görevidir.
• Divan’ın başında müstevfi adı verilen görevli vardır.

4.Divan-ı Arz

• Askeri işlerden sorumlu divandır.
• Bu divan ordunun ihtiyaçlarının karşılanması ve asker maaşlarının ödenmesinden sorumludur.
• Divanın başında Emir-i Arz ya da Arz’ül Ceyş adı verilen görevli vardır

5. Divan-Tuğra

• Bu divan devletin iç ve dış yazışmalarını yürütmüştür.
• Ferman ve beratlara hükümdarın imzası yerine geçen tuğraları çekmiştir.
• Divan’ın başında tuğrai adı verilen görevli vardır.

6. Divan-ı İşraf

• Askeri ve hukuki işler dışında devletin her türlü faaliyetlerinin denetimini yapmıştır.
• Divan’ın başında müşrif adında bir görevli vardır.

UYARI: Büyük Selçuklu Devleti’ndeki divanların dışında sultan belli zamanlarda şehrin meydanına gelerek halkın sorunlarını dinlemiş ve çözümler üretmiştir. Bu durum halkın sultana bağlılığını ve sultanın halk üzerinde siyasi otoritesinin artmasında etkili olmuştur.

ÜLKE YÖNETİMİ

Türk-İslam devletlerinde toprak büyüklüğüne göre eyalet, vilayet, kaza ve köylere ayrılmıştır.

Eyalet ve vilayetlerin başına hükümdar soyundan olan görevlilere melik, olmayanlara ise şıhne (askeri vali) denmiştir.

Ayrıca eyalet yönetiminde amid ismi verilen sivil görevliler (sivil vali), vergi toplayan amil, ticari hayatı yönlendiren ve belediye işlerine bakan muhtesipler adalet işlerine bakan kadınlar, askerlik ve güvenlik işlerine bakan subaşılar vardır.

UYARI: Posta ve haberleşme işlerini Berid adı verilen teşkilat yürütülmüştür.