Tarih 9 dersi 5. ünitesi TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ (10-13. YÜZYILLAR) 2. konusu İLK TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ alt başlığı olan Büyük Selçuklu Devleti dahilindeki Büyük Selçuklularda Divanlar ve Görevleri Konu Anlatımını aşağıdan okuyabilirsiniz.

Büyük Selçuklu Devleti

Büyük Selçuklularda Divanlar ve Görevleri

Büyük Selçuklu Devletinde merkezde “divan-ı saltanat”ta, devletin genel işleri görüşülüp yürütülürdü. Büyük divandan başka şu divanlar vardı:

1. İstifa Divanı: Devletin mali işlerine bakardı. Vilayetlerdeki Amid denilen haraç ve tahsil memurları bu divana bağlıydı. Her vilayetin varidatını ve masraflarını tayin, bu divana aitti. Başkanına Müstevfi denirdi.

2. Tuğra ve İnşa Divanı: Devletin iç ve dış yazışmalarını yürüten divandı. Sultanın vilayetlerle ve eyaletlerle haberleşmesini sağlar, berat, nişan veya menşur denilen hükümdar tuğrasını taşıyan, arazi ve tayinlere ait vesikaları verirdi. Divanın reisine, Tuğra, İnşa veya Tuğrai adı verilirdi. Bu divan, Tuğra ve Divan-ür-Resail vel-İnşa olarak ikiye ayrılır ve ikincisinin reisine Münşi denilirdi. Tuğrainin bir vazifesi de; sultan ava çıktığı zaman, maiyetinde bulunup vezire vekalet etmekti.

3. Müşrif Divanı (Divan-ül-İşraf): Bu divanın vazifesi, devletin mali ve askeri işlerinin yolunda gidip gitmediğini teftiş etmekti. Divan reislerine İşraf-ı Memalik, Sahib ü Divan-ı İşraf-ı Memalik veya İşraf-ül-Memleke denirdi. Bu reisler, son derece güvenilir, divan ve devlet işlerine tam anlamıyla vakıf olan kimselerden seçilirdi. Onlar da icab ettikçe, şehirlere ve nahiyelere vekil göndererek işleri inceletirlerdi. Bu vekillerde de itimad ve liyakat aranırdı.

4. Divan-ı Arız: Divan-ı Arz da denilen bu divanın vazifesi; askerin maaş ve levazımatını temin etmekti. Bugünkü tabirle Milli Savunma Bakanlığının vazifesini üstlenmişti. Ordunun levazımatına ve ihtiyaçlarına bakan, maaşlarını veren, defterleri tutup yoklamalarını yapan divandı. Reisine Emir-i Arız denirdi.

Selçuklularda, bu divanların dışında, büyük divana dahil olmayan divanlar da vardı. Şer’i işlerin dışında kalan davalara bakan Divan-ı Mezalim, posta işlerini gören Divan-ı Berid bunlardandı. Divan-ı Berid’in reisi, Sahib-i Berid olarak anılırdı. Bunu hükümdar kendisi tayin ederdi. Bu divan vasıtasıyla hükümdar, memleketin her tarafından haber alırdı. Hükümdar başkentte olmadığı zamanlarda devlet işleri ile ilgilenen divan Niyabet-i Saltanattı.