Osmanlı Memluk İlişkileri (Baştan Sona)

Osmanlı Memluk İlişkileri Giriş & Özet: I. Murat döneminde başlayan Osmanlı Memlük ilişkileri, Malatya’nın Osmanlı tarafından alınması ile Yıldırım Bayezid döneminde bozulmaya başladı. Ankara Savaşı sonrası özellikle 2. Murat döneminde düzelen Osmanlı Memluk münasebetleri Fatih Sultan Mehmet döneminde özellikle Hicaz su yolları meselesi ile bozuldu ve 2. Bayezid döneminde savaşa dönüştü.

1485-1491 yılları arasında yapılan Osmanlı-Memlük savaşları neticesiz kaldı. Türk-İslam dünyasının lideri olmayı hedefleyen Yavuz Sultan Selim, Mercidabık ve Ridaniye Savaşları neticesinde Memluk Devleti’ne son verdi.

Memluk Devleti Hakkında Kısa Bilgi

Eyyubi Devleti sonrası 1250 yılında Aybeg tarafından Mısır’da Kahire merkezli kurulan Türk-İslam Devleti’dir. Mısır’a yapılan VII. Haçlı Seferi’ni bertaraf ettikten sonra Ortadoğu’da bulunan Haçlı kalıntılarını temizleyen Memlükler bölgeye huzuru getirdiler.

Sonrasında Harzemşahlar, Türkiye Selçuklu Devleti ve Abbasileri tarumar eden Moğolları yenen Memlük Devleti, tarihe adını Moğolları durdurabilen, onlara ilk mağlubiyeti tattıran Türk devleti olarak geçti. Memlük Devleti, Moğollardan kaçan Abbasi Halifeliğini koruyuculuğu altına aldı, Mekke ve Medine’nin hizmetkarlığını yaptı.

GÖZ ATMA TAVSİYESİ: Aynı Calut Savaşı Nedenleri ve Sonuçları Maddeler Halinde

İlk Osmanlı Memluk İlişkileri

İlk Osmanlı-Memlük ilişkileri Sultan I. Murat’ın Kosova Meydan Muharebesi sonrası şehit düşmesi ile başlamıştır. Memlük Sultanı Berkuk, Sultan Murat’ın türbesinde okumak üzere Kur’an-ı Kerim vakfetmiştir.

Yıldırım Bayezid, Bursa’da yaptırdığı hastaneye Sultan Berkuk’dan mahir bir hekim istemiş, o da Tabib Şemseddin’i göndermiştir. Sultan Berkuk öldüğünde Berkuk’un oğlu Ferec’in sultanlığını temin için Yıldırım 20 bin kişilik kuvvet göndermiştir.

Osmanlı Memlük ilişkileri ilk defa Yıldırım Bayezid döneminde bozuldu. Sebep ise Memlüklerden Kadı Burhaneddin’e geçen Malatya’yı Osmanlı’nın almasıydı. Ankara Savaşı sonrası tekrar düzelen ilişkiler, II. Murat döneminde karşılıklı hediyeler ile daha iyi hale gelmiştir.

Kaynak: http://acikerisim.fsm.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11352/2249/Elhossary.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Fatih Sultan Mehmet Dönemi Memluk İlişkileri

Fatih Sultan Mehmet’in ilk dönemlerinde ilişkiler gayet iyi idi. İstanbul’un fethi Memluk coğrafyasında büyük sevinç yaratmış ve kutlamalar yapılmıştı. Ama ilişkiler bu şekilde devam etmedi.

Fatih Sultan Mehmet döneminde Osmanlı Memlük ilişkilerinin bozulmasının sebepleri:

• 1463 yılında Kahire’ye gönderilen Osmanlı elçisine usule uygun olmayan tören yapılması,
• Memlüklerin Osmanlı’ya karşı Karamanoğullarına destek vermesi
• Dulkadiroğulları meselesi
• Hicaz su yolları meselesi
• Fatih’in daha güçlü olduğunu kanıtlama çabası

Hicaz Su Yolları Meselesi Nedir?

Osmanlı ülkesinden hacca gidenler su problemi sebebiyle büyük sıkıntı çekiyorlardı. Bunun üzerine Fatih, Memlüklere giderleri Osmanlı tarafından karşılanmak üzere Hicaz bölgesinde bulunan çeşme ve su kuyularının tamir edilmesini teklif etti. Bu davranış hem Memlüklerin onuruna dokundu hem de iç işlerine karışılması olarak gördüler.

Dulkadiroğulları Meselesi

Osmanlı ile Memlükler arasında tampon vazifesi gören Dulkadiroğulları Beyliği bulunuyordu. Beyliğin başına Osmanlı’nın desteklediği Alaüddevle Bozkurt Bey’in geçmesi ilişkileri daha da gerdi.

Fatih’in Daha Güçlü Olduğunu Kanıtlama Çabası

Fatih, döneminde tahta geçen pek çok Memlük sultanını tebrik etmedi. Onun zamanına kadar Osmanlı padişahları Memlük sultanlarına “babam” diye hitap ederken Fatih “kardeşim” demeyi yeterli buldu. Zira onların Fatih’ten büyük olması mümkün değildi.

OKUMA TAVSİYESİ: Dulkadiroğulları Beyliği Hakkında Kısa Bilgi

2. Bayezid Dönemi İlişkiler

Fatih döneminde gerilen ilişkiler II. Bayezid döneminde savaşa dönüştü. 2. Bayezid dönemi Osmanlı Memlük savaşlarının sebepleri;

• Fatih döneminden gelen gerginlik (Bazı Osmanlı tarihçileri Fatih’in Memlükler üzerine sefere çıktığında öldüğünü belirtirler.)
• Fatih’in ölümü üzerine Kayıtbay başsağlığı dilememiş, II. Bayezid’in de cülusunu tebrik etmemişti.
• Hindistan’dan 2. Bayezid’e gelen hediyelere Memlüklerin el koyması.
• Memlüklerin Cem Sultan’a yardım etmesi.
• Çukurova bölgesinde (Ramazanoğulları ve Dulkadiroğulları üzerinde) iki devlet arasında yaşanan rekabet.

1485-1491 Osmanlı Memlük Savaşları

Sultan Kayıtbay durumu toparlamak için elçi gönderse de Osmanlı pek oralı olmadı. 1485’te başlayan savaşlar daha çok Memlük galibiyeti ile geçti. 1488 Ağaçayırı Meydan Muharebesi‘ni Memlükler kazandı. 1491 yılına gelindiğinde Memlük ekonomisi artık savaşı devam ettirebilecek durumda değildi ve yeterince yıpranmıştı. Hatta askerlerin maaşlarını ödeme konusunda bile sorunlar başladı. Tunus Hükümdarı’nın araya girmesi ile iki taraf arasında anlaşma yapıldı. 15 yıl sürecek anlaşma ile Osmanlı Çukurova’yı Memlüklere bıraktı.

1485-1491 Osmanlı Memlük savaşlarında Osmanlı’nın başarılı olamamasının sebepleri nelerdir?

• Padişah 2. Bayezid’in bizzat ordusunun başında sefere çıkamaması (Bir Haçlı seferi beklendiğinden tüm kuvvetleri ile sefere çıkamamıştır.)
• Cem Sultan meselesi.
• Dinsel sebeplerle Osmanlı ordusunun yeterince motive olamaması. (Osmanlı askerlerinin batı da gayrimüslimlerle savaşırken gösterdiği çabayı doğuda Müslüman bir devlete karşı göstermemesi.)
• Komutanların, Karaman ve Dulkadiroğulları beylerinin aralarında yaşanan rekabet, ihanete varacak düzeyde sürekli taraf değiştirmeleri.

Yavuz Sultan Selim Dönemi İlişkiler ve Mısır Seferi

Yavuz döneminde ilişkiler tekrar savaşa dönüşecek ve bu savaşlar Memlüklerin sonunu getirecekti.

Yavuz Dönemi Osmanlı Memlük Savaşlarının Sebepleri

• Dulkadir beyi Alaüddevle Bozkurt’un kendisini bey yapan Osmanlı’dan yüz çevirip Memlükleri destekleme başlaması.
• Osmanlı’nın Turnadağ Savaşı ile Dulkadiroğulları Beyliği’ne son vermesi
• Fatih ve II. Bayezid döneminden gelen sorunlar
• Yavuz’un Türk-İslam dünyasının lideri olmak istemesi
• Safevi-Memlük ittifakı
• Mısır’ın baharat yolu üzerinde olması ve zenginliği

Mercidabık Savaşı

1516’da iki ordu Halep yakınlarında karşı karşıya geldi. Savaşı Osmanlı kazandı. Memlük Sultanı Kansu Gavri savaş meydanında vefat etti. Mercidabık Savaşı sonucunda Suriye, Filistin ve Lübnan Osmanlı topraklarına katıldı.

Ridaniye Savaşı

Bir yıl sonra Yavuz, Sina Çölü’nü aşarak Mısır’a girdi. Yeni Memlük Sultanı Tomambay Venediklilerden 200 top alarak Ridaniye’ye güçlü bir savunma hattı kurmuştu. Topların sabit olduğunu fark eden Yavuz, dağların etrafından dolaşarak Ridaniye’ye güneyden girdi. Böylece toplar işlevsiz kaldı ve savaşı Osmanlı kazandı. (1517) Ridaniye Savaşı sonrası Kahire’de sokak savaşları çok kanlı geçti. Sonunda Osmanlı düzeni sağladı. Tomanbay kale kapısına asılarak idam edildi.

Yavuz’un Mısır Seferi’nin Sonuçları

• Memlük Devleti sona erdi.
• Halifelik, kutsal emanetler, Hicaz bölgesi ve dolayısıyla İslam dünyasının liderliği Osmanlı’ya geçti.
• Suriye, Filistin, Lübnan, Hicaz ve Mısır Osmanlı’ya geçti. (Osmanlı Kuzey Afrika’ya ulaştı.)
• Doğu Akdeniz, Osmanlı kontrolüne girdi.
• Baharat Yolu, Osmanlı Devleti’nin kontorlüne geçti.
• Osmanlı hazinesine büyük ganimet girişi oldu.
• Venedikliler, Kıbrıs için Memlüklere ödedikleri vergiyi Osmanlı’ya ödemeye başladılar.

Osmanlı Baharat Yolu’ndan neden beklenen ticari kazancı sağlayamamıştır?

Osmanlı’nın Mısır’ı feth ettiği dönemde Portekizliler Ümit Burnu’nu bulmuşlar ve Hindistan ile Avrupa arasında Yeni Baharat Yolu’nu kullanmaya başlamışlardı. Bu durumda Mısır’dan geçen tüccar sayısını dolayısyla vergi gelirlerini azalttı.

Osmanlı Memlük İlişkileri Test Soruları

CEVAP ANAHTARI: 1- C, 2- E, 3- D, 4- C, 5- C