Anadolu’da Moğol İstilası

• Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşması sürecinde Türkler, Anadolu’da Bizans ve Haçlılar ile mücadele ederken doğuda da Moğol tehlikesi belirmiştir.
• İlhanlılar (1256-1353), Cengiz Han’ın torunu Hülâgû Han tarafından Tebriz merkezli olarak İran’da kurulan bir Moğol devletidir.

• Yassıçemen Savaşından sonra İlhanlılarla komşu olunması ve Babai ayaklanmasıyla devletin zayıflaması Moğol istilasını kolaylaştırmıştır.

1) Yassıçemen Savaşı (1230)

• Anadolu Selçuklu Devleti ile Harzemşahlar arasında oldu

Sonuç : I. Alâeddin Keykubad döneminde yapılan savaşla Harzemşahlar yenilerek yıkıldı.

Önemi : Selçuklular ile Moğollar arasında tampon bölge oluşturan Harzemşahların yıkılması ile Selçuklular Moğollar ile komşu duruma geldi

Not: Harzemşahlar, 1097-1230 yılları arasında Harzem ile İran bölgesinde hüküm sürmüştür.

OKUMA TAVSİYESİ: Yassı Çemen Savaşının Sebepleri, Sonuçları ve Önemi

2) Babai Ayaklanması

• NEDEN : Yesevilik tarikatına bağlı Baba İlyas’ın ve sonrasında Baba İshak’ın, büyük bir Türkmen zümresini etrafında toplayarak, II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in dine aykırı hareket ettiğini bahane ederek onun aleyhinde propagandaya başlaması

• SONUÇ : Bâbailer Ayaklanması sonucu, devlet yönetimi zayıflamış ve bu zafiyet Moğollara, Anadolu’nun istilası yolunda umut vermiştir.

Not: Selçuknâme’de, I. Alâeddin Keykubad’ın  Şehzade Gıyaseddin Keyhüsrev ve Vezir Sadettin Köpek tarafından, zehirlenerek öldürüldüğü yönünde bilgi verilmektedir. (1237) Halk arasında Uluğ Keykubad adıyla anılmıştır.

OKUMA TAVSİYESİ: Babai (Baba İshak) Ayaklanması Kısa Bilgi

Kösedağ Savaşı 1243

• Dönemin Selçuk hükümdarı II. Gıyaseddin Keyhüsrev’ dir. Savaş İlhanlı Devleti ile Türkiye Selçuklu Devleti arasında olmuştur.

NEDENİ :Selçukluların Babailer Ayaklanması’nda zayıf duruma düştüğünü gören Moğolların, harekete geçerek Anadolu’ya girmesi ve Erzurum’un yağmalanarak ve halkın büyük kısmının kılıçtan geçirilmesi

Sonuçları

• Moğolların Sivas üzerine yürümesi ile karşı harekete geçen II. Gıyâseddin Keyhüsrev, Erzincan ile Sivas arasında bulunan Kösedağ mevkinde 1243’te yapılan bu savaşta ağır bir mağlubiyet almıştır.
• Selçuklular yıkılış sürecine girmiştir.
• Devlet hazinesi ve ordunun bütün techizatı Moğolların eline geçmiştir.       
• Moğolların Komutanı Baycu Noyan, Sivas’ı yağmalamıştır
• Moğollar, Türkiye Selçuklularını vergiye bağlamıştır.

Kösedağ Savaşı sonrası

• IV. Kılıç Arslan ile Vezir Süleyman Müineddin Pervane arasındaki çekişmelerde de Moğollar, Pervane’yi desteklemiş ve IV. Kılıç Arslan, 1266’da Pervane tarafından öldürülmüştür.
• Üç yaşında tahta geçirilen III. Gıyâseddin Keyhüsrev zamanında hâkimiyet tamamen Pervane’de olmuştur.
• Pervane, Moğollar ile Memlûkluları birbirine düşürerek Anadolu’yu Moğol baskısından kurtarmak istemiştir.

• Memlük Sultanı Baybars ise bu oyuna gelmemiş ve Anadolu’dan ayrılmıştır.
• Moğol hükümdarı Abaka Han Pervane’yi idam ettirmiş ve Anadoludaki Moğol baskısını artırmıştır.
• Anadolu’daki Moğol Dönemi; Kösedağ yenilgisi ile başlamış ve Osmanlı Beyliği’nin kuruluşu sonrasına, yaklaşık 1340’lara kadar sürmüştür.

Not: Memlük Devleti 1260 ta Ayn-ı Calut ve 1277’de Elbistan Savaşlarında Moğolları yenilgiye uğratmıştır. Memlükler, Moğollara karşı başarılı olan tek devlettir.

İkinci Beylikler Dönemi

• Kösedağ Savaşı sonrasında da İkinci Beylikler Dönemi yaşanmaya başlanmıştır.
• Moğol İstilası sonrasında Türkmenlerin Anadolu’ya göçleri daha da yoğunlaşmıştır.
• Yarı göçebe bir hayat süren bu grupları, iç düzenlerinde sorun çıkarma ihtimali sebebiyle Selçuklular sınır boylarına göndermiştir.
• Boy yapısı içerisinde nüfuzlarını korumak için yerleşik hayata geçmek istemeyen Türkmenler, batıdaki uçlara doğru yönlendirilmiştir.
• Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılma sürecine girmesiyle birlikte, Türkmen beyleri, Selçuklu otoritesinin kaybolduğu bölgelerde merkezî otoritesi zayıflayan Bizans’ın da durumundan faydalanarak müstakil ya da yarı müstakil hâlde devletçikler şeklinde teşkilatlanmıştır.
• Anadolu’da Karamanoğulları, Candaroğulları, Germiyanoğulları, Canikoğulları, Hamitoğulları, Aydınoğulları, Menteşeoğulları, Saruhanoğulları, Eşrefoğulları, Teke Beyliği, Karesioğulları, Eratnalılar, Dulkadiroğulları, Ramazanoğulları, Kadı Burhaneddin Devleti gibi irili ufaklı birçok siyasi teşekküller kurulmuştur.
• Moğol İlhanlı Devleti’nde Ebû Said Bahadır Han’ın 1335’te varis bırakmadan ölümü sonrasında ise Anadolu üzerindeki Moğol baskısı ve tehdidi tamamen kalkmıştır.
• Bu dönem XIII. Yüzyılın ikinci yarısında Karamanoğullarının faaliyetleri ile başlamış ve XVII. yüzyılın başlarına yani Ramazanoğulları topraklarının Osmanlı Devleti’ne dâhil edilmesine kadar devam etmiştir.

Moğollar Sonrası Anadolu’da Mutasavvıflar

• Anadolu coğrafyasında tarikatlar halk üzerinde büyük etkiye sahip olmuştur.
• Anadolu’da sosyal huzurun sağlanmasında Mevlevîlik çok önemli bir yer tutmuştur.
• Mevleviliği, XIII. yüzyıl sonlarında Konya’da Mevlânâ’dan sonra, oğlu Sultan Veled teşkilatlandırmıştır.
• Mevlevilik, kurulan mevlevihanelerle Bağdat’tan Rumeli’ye kadar geniş bir alana etki etmiştir.
• Horasan’ın Nişabur şehrinde doğup yetişen ve daha sonra Anadolu’ya gelen Hacı Bektâş-ı Velî, Anadolu’da Suluca Karahöyük’e yerleşmiştir. XIII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Ankara, Kırşehir, Konya, Kayseri gibi Anadolu’nun kültür merkezleri, aynı zamanda Bektâşiliğin de ilk merkezleri olmuştur.
• Millî ve İslami değerleri birlikte yansıtan şiirleriyle Yunus Emre, XIII. yüzyılın karışıklıklar içerisindeki Anadolu insanında hayranlık uyandırmış ve sosyal huzurun sağlanmasına hizmet etmiştir.
• Yunus Emre ile birlikte Anadolu’da Türkçe, Türk edebiyatı ve tasavvufi Türk şiiri daha XIV. yüzyılda zirveye ulaşmıştır