Diğer Türk Toplulukları

TÜRGİŞLER

1. II. Göktürk Devleti’nin yıkılmasının ardından Batı Türkistan bölgesinde Bağa Tarkan tarafından kurulan Türgişler ulusçu bir yapıya sahiptir. (717)

Türgişlerin ulusçu bir yapıya sahip olduklarının göstergeleri

Kendilerine ait alfabelerinin olması ve para bastırmaları. (Bağa Tarkan Türk tarihinde kendi adına para bastıran ilk hükümdardır.)

Orta Asya’da yayılmacı bir siyaset izleyen ve ırkçılık yapan Emevileri yenerek Orta Asya’nın Emevi hâkimiyetine girişi önlemeleri

Türk adı ile kurulmaları (Türgiş: Türkiş) sayılabilir.

• Uygurlardan sonra yerleşik yaşama geçen ikinci Türk devleti olan Türgişler, Karluklar’ın saldırıları sonrasında yıkılmışlardır. (766)

KARLUKLAR

1. Basmil, Uygur boylarıyla birleşerek II. Göktürk Devleti’nin yıkılmasında etkili olan Karluklar diğer yandan Asya’da ilk Türk-İslam devleti olan Karahanlıların kurulmasında etkili olmuşlardır.
2. Batı Türkistan bölgesinde devletlerini kurmuşlar, Talas Savaşı’nda Arapları destekleyerek Arapların savaşı kazanmalarında etkili olmuşlardır.

UYARI!  Karluklar İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyu olduğu için Moğol hâkimiyetine giren ilk Türk boyudur.

• Karluklar bugünkü Tacikistan Türklerinin de atalarıdır.

AKHUNLAR (Eftalitler)

1. Akhunlar, Asya Hun Devleti’nin yıkılması sonrasında günümüz Afganistan bölgesinde kurulmuştur.
2. Daha sonraki süreçte Maveraünnehir ve Kuzey Hindistan’a hakim olmuşlardır.
3. İpek Yolu hâkimiyeti için Sasani-Göktürk İttifakı sonucunda yıkılmışlardır. (557)

KIRGIZLAR

1. Uygur Devleti’ni yıkarak 840 yılında kurulan Kırgızlar Moğol hâkimiyetine giren ilk Türk devletidir.
2. Dünyanın en uzun sözlü edebiyat eseri olma özelliğine sahip olan Manas Destanı’nı ortaya koymuşlar ayrıca Yenisey Yazıtlarını da dikmişlerdir.
3. Günümüzdeki Kırgız Türklerinin atalarıdır.

SİBİRLER (Sabirler)

1. Asya Hun Devleti’nin yıkılmasıyla VI. Yüzyılda Kafkasya’da etkili olan Sibiriler; Sasaniler ve Bizans’la mücadele ederek Orta Anadolu’ya kadar ilerlemişlerdir.
2. Daha sonraki süreçte Avarlar, Bizans ve Sasanilerle yaptıkları mücadeleler de zayıflayarak Göktürklerin daha sonra da Hazarların egemenliklerine girmişlerdir.
3. Bugünkü Sibirya adı Sabirlerden gelmektedir.

HAZARLAR

1. Kafkasya’nın kuzeyinde Hazar Denizi ve çevresinde Bulan önderliğinde kurulan Hazarlar, doğuda Çin, batıda Bizans, kuzeyde Slav, güneyde Arabistan ile çevrili stratejik bir alandadır. Ticaret yolları üzerinde yer aldıkları için ekonomik yapıları güçlüdür.
2. Museviliği kabul eden ilk ve tek Türk devleti olan Hazarlar adalet ve hoşgörüye dayalı bir yönetim kurmuşlardır.

Hazarların adalet ve hoşgörülü olduklarının göstergeleri olarak:

Yöneticilerin Museviliği benimsemesine rağmen halkın inançlarına yöneticilerin karışmaması

Cami, sinagog ve kilise gibi farklı dinlere ait ibadet yerlerinin yan yana bulunması

Mahkemelerde her dinden temsilcinin olması ve herkesin kendi dinine göre yargılanması (Mahkemelerde 2 tane Müslüman, 2 tane Hristiyan, 2 tane Musevi, 1 tane Şamanist yargıç vardır. Bu durum Hazarlarda laik hukuk sisteminin olmadığını dinsel hoşgörünün olduğunu ve tek tanrılı inanışın olduğunun göstergesidir.) sayılabilir.

• İran merkezli kurulan Sasani Devleti’nin İslam devleti tarafından yıkılmasıyla Hz. Osman Döneminde Müslümanlarla Belencer Savaşı’nı yapmışlar, İslam Devletini yenerek İslamiyet’in Kafkasya’da yayılışını engellemişlerdir.

OKUMA TAVSİYESİ: Belencer Savaşı

• 965 yılına gelindiğinde Hazarların ticaret yolları üzerindeki denetimlerini kaybetmeleri ekonomik yapının bozulmasına neden olmuş, Peçeneklerin saldırılarıyla zayıflayan devleti Ruslar yıkmışlardır. (965)

AVARLAR (Juan Juan 562-805)

1. Asya Hun Devleti’nin yıkılmasının ardından IV. Yüzyılda Moğolistan’da devlet kuran Avarlar, Göktürk yenilgisi sonrası Avrupa’ya giderek 562 yılında Orta Avrupa’da Bayan Han’ın öncülüğünde devlet kurmuşlardır.

UYARI! Avarlar hem Asya’da hem de Avrupa’da devlet kurmuşlardır. Ayrıca İstanbul’u kuşatan ilk Türk devletidir.

• Rusları kabile hayatından çıkararak modern bir topluluk haline getirmişlerdir.
• Slavlar üzerinde etkili olmuşlar ancak Hristiyanlık inancını benimsemelerinden dolayı asimile olmuşlardır.

UYARI! Avarlar Türklerde Hristiyanlığı kabul eden ilk Türk devletidir.

• Türklerde üzengiyi ilk defa kullanmışlardır.
• Franklar tarafından yıkılmışlardır.

BULGARLAR (583-665)

1. Göktürk Devleti’nin yıkılmasının ardından Kafkasya’nın kuzeyinde, Kubrat yönetiminde devletlerini kuran Bulgarların Kubrat’ın ölümünden sonra siyasi birlikleri bozulmuş İdil (Volga) Bulgarları ve Tuna Bulgarları olarak ikiye ayrılmışlardır.
2. Yapılan araştırmalara göre İslamiyet’i kabul eden ilk Türk devleti İdil Bulgarlarıdır. Diğer taraftan Tuna Bulgarları ise Hristiyanlığı benimsemişler ve Hristiyanlığın etkisiyle asimile olmuşlardır. Bugünkü Bulgaristan Bulgarlarıdır.
3. Bulgarlar Avarlarla ittifak yaparak İstanbul’u kuşatmışlar ancak kuşatmada başarılı olamamışlardır.

MACARLAR (896-XI. yüzyılın başları)

1. Peçeneklerin baskısı sonrasında Don Nehri civarı ve Macaristan da Arpad önderliğinde devlet kuran Macarlar Hristiyanlığı kabul etmeleri üzerine asimile olmuşlardır.
2. Germelerin Slavlarla birleşmelerini engellemişler, Balkanları, Slavların istilasından korumuşlardır.
3. Dünya’nın ilk Türk enstitüsünü kurmuşlardır. (1870)

PEÇENEKLER

1. X. yüzyılın sonlarına doğru Karadeniz’in kuzeyinde yerleşen Peçenekler, Ruslarla mücadele ederek Rusların güneye inmelerini önlemişlerdir.
2. Oğuzlarla yaptıkları mücadeleyi kaybetmelerinin ardından Balkanlara geçmişlerdir. Varlıklarını sürdürdükleri dönemde teşkilatlanma yoluna gitmemiş ve devlet kuramamışlardır.
3. Bizans bünyesinde paralı askerlik yapmışlar, Selçuklu-Bizans arasında yapılan Malazgirt Savaşı’nda taraf değiştirerek Selçuklu Devleti’nin kazanmasında etkili olmuşlardır.
4. Peçeneklerin varlığına Kıpçak Türkleri son vermiştir.

UZLAR (Oğuzlar)

Türk boylarının en kalabalık topluluğu olan ve birçok devlet kuran Oğuzlar, Akkoyunlular, Karakoyunlular, Selçuklu, Safevi ve Osmanlı Devletlerinin kurucularıdır.

OKUMA TAVSİYESİ: Oğuzların Tarih Boyunca Kurduğu Devletlerin Adları

KUMANLAR (Kıpçaklar)

1. Moğolların baskısıyla batıya göç ederek Doğu Avrupa’ya yerleşen Kumanlar Avrupa’ya göç eden Türklerin son dalgasıdır.
2. Karadeniz’in kuzeyinde kurulan Rus prenslikleri ile savaşarak Rusların Karadeniz’e inmelerini önlemişlerdir. Kumanların Ruslarla mücadeleleri Rusların ünlü destanı İgor Destanı’na konu olmuştur.
3. Kumanlar Oğuzlarla mücadele etmişlerdir. Oğuzlarla yaptıkları mücadele Dede Korkut Hikâyelerinde geçmektedir.
4. KODEKS KUMANİKUS adından Kuman Türk şivesiyle yazılmış bir de sözlükleri mevcuttur.
5. Macaristan’a giderek Macarların etnik yapısının oluşmasında ve Romen Devleti’nin kurulmasında da etkili olmuşlardır.

OKUMA TAVSİYESİ: Diğer Türk Devletleri ve Toplulukları Kısa Kısa