Yed-i Vahid Nedir? Hangi Antlaşmayla Kaldırıldı?

Padişah 2. Mahmud döneminde uygulanmaya başlayan Yed-i Vahid sistemi, ülkede ihtiyaç duyulan bazı yerli hammaddelerin alım ve satımının sadece devletin belirlediği kişilerce yapılabilmesidir. Bu sistemle Osmanlı bu hammaddelerin yurt dışına çıkışını engellemeye çalışmıştır. Yani bir tekel sistemidir.

KPSS ve üniversite sınav hazırlığı yapan arkadaşım bu kavrama dikkat et. Sorularda karşına çıkabilir.

En son da video var. Baltalimanı Antlaşması ile bu konuyu birbirine bağlamak istersen 25. dakikadan itibaren bir bak derim.

Hangi padişah döneminde başladı?	2. Mahmud
Hangi tarihler arasında uygulandı?	1826-1838
Hangi antlaşmayla kaldırıldı?	Balta Limanı Antlaşması

Yed-i Vahid Sistemi Neden ve Nasıl Başladı?

Kelimede geçen yed “el” vahit “tek” anlamına gelmektedir. Bu tekel sisteminin Osmanlı tarihinde uygulandığı 1826-1838 yılları haricinde bir benzeri yoktur.

Gelin önce yed-i vahid sistemi neden başladı sorusuna cevap arayalım.

Tekel sisteminin uygulanmasının temel sebeplerinden biri Osmanlı hazinesine gelir arayışıdır. 1826 yılında Yeniçeri Ocağı kaldırılmıştı. Yerine kurulan Asakir-i Mansure-i Muhammediye Ordusu için hazineye kaynak gerekiyordu. Ayrıca 1827’da Navarin‘de Osmanlı donanması yakılmıştı, bu durumda hazineye yük bindiriyordu. Hemen akabinde çıkan Osmanlı Rus Savaşı’nda Osmanlı yenilmişti ve tazminat ödemesi gerekiyordu. Ağır tazminat hazineye yük bindirirken, bu arada Yunanistan’ın bağımsız olması, vergi geliri getiren arazi kaybına sebep oldu. Bunun yanında Osmanlı-Rus Savaşı esnasında savaş alanı olan bölgelerin vergi gelirleri de düştü. Özetlersek hazinen giderleri artarken gelirleri azalıyordu.

Bir diğer sebep ise ülke içinde ihtiyaç duyulan hammaddenin yurt dışına çıkışını engellemekti. Yed-i Vahid öncesi Avrupalı tüccarlar Osmanlı ülkesinden istedikleri hammaddeyi istedikleri fiyata alabiliyordu. Bu durum ülke içinde hammadde sıkıntısına sebep oluyordu. Yerli sanayici hammadde bulamayınca istihdam olumsuz etkileniyor ve fiyatlar yükseliyordu.

1826 yılında tekel sistemi başladı. Devlet kömür, palamut, afyon, kök boya, hububat gibi kalemlerde tekelleşmeye gitti.

Yed-i Vahid Ne Zaman ve Neden Kaldırıldı?

Osmanlı’nın bazı hammadde ürünlerinin ithalatına bu şekilde müdahale etmesi yabancı tüccarların rahatsız olmasına sebep oldu. Dış politikada da sorunlar yaşayan Osmanlı 1838 Baltalimanı Antlaşması ile yed-i vahid usulünü kaldırmak zorunda kaldı.

KAYNAK: https://islamansiklopedisi.org.tr/yed-i-vahid