Şeyh Sait İsyanının Nedenleri ve Sonuçları Madde Madde

Şeyh Sait İsyanı, Doğu Anadolu bölgesinde hilafet yanlısı, dolayısıyla cumhuriyet ve laiklik karşıtları tarafından çıkarılan İngiliz destekli bir ayaklanmadır. Cumhuriyet tarihinin ilk büyük isyan girişimidir.

Tarihi	13 Şubat 1925 – 31 Mart 1925
İsyanın o dönemki adı	Genç Hâdisesi (Olayı)
İsyanın çıktığı bölge	Elazığ, Bingöl, Diyarbakır ve çevresi
Sonuç	İsyan bastırıldı.

Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da önemli bir etkinliğe sahip olan Şeyh Sait, Piran bölgesinde bir ayaklanma başlattı ve bu ayaklanma kısa sürede Elazığ ve Genç ilçesine kadar olan alanda yayıldı.

Ayaklanmanın Niteliği (Özellikleri)

• Bir irtica hareketidir. Çünkü Şeyh Sait halifelik kurumunu yeniden canlandırma amacındadır.
• Ülke bütünlüğünü hedef alan bir isyandır. Çünkü ayaklanmanın bir amacı da Güneydoğu Anadolu’da bağımsız bir Kürt Devleti kurmaktı.
• Dış desteğe sahiptir. İngiltere bu isyana destek vermiştir. İngilizlerin amacı Musul ve Kerkük’ü topraklarına katmaktı. Türkiye ile Musul arasında kendisine bağlı kurulacak olan bir devlet İngiltere’nin petrol bölgelerindeki varlığını sağlamlaştırması demekti.

UYARI: İngiltere’nin bu isyanı desteklemekteki bir diğer amacı da petrol yataklarını Rusya’ya ya karşı güven altına almaktı. Şeyh Sait ile ilişki kuran İngiltere başlayacak isyana silah ve cephane desteği sağlayacağını belirtti.

Şeyh Said İsyanının Sebepleri

• Şeyh Sait ve adamlarının sultanlık ve hilafeti geriye getirmek istemeleri
• Cumhuriyet idaresini çıkarlarına ters görenlerin ” Din elden gidiyor!” parolasıyla bir bölüm halkı kışkırtmaları
• Terakkiperver Cumhuriyet Partisi’nin katı muhalefeti, laiklik karşıtı görüşleri
• İngiltere’nin, o sıralarda görüşülen Musul mevzusunu çıkarları doğrultusunda çözebilmek amaçlı bölge halkını kışkırtması ve ayaklanmaları desteklemesi
• Doğu ve Güneydoğu’da ayrılıkçı akımların gelişmesi

Ayaklanma kısa sürede Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da yayıldı.

Şeyh Sait İsyanına Karşı Alınan Önlemler

• Ayaklanmanın bastırılmasında başarılı olamayan Ali Fethi (Okyar) Hükümeti istifa etmek zorunda kaldı. Yeni hükümeti İsmet (İnönü) kurdu. Genelkurmay Başkanı Fevzi (Çakmak) ve yeni hükümet ayaklanmayı bastırma konusunda bir plan hazırladı.
• Ayaklanma bölgesinde sıkı yönetim ilan edildi.
• Bölgede kısmı seferberlik ilan edildi. Adana bölgesinden bir kolordu isyan bölgesine gönderildi.
• Ankara ve ayaklanma bölgesinde iki İstiklal Mahkemesi kuruldu.
• Takrir-i Sükun Kanunu (Huzur ve Güvenliği Sağlama Yasası) çıkarıldı. (4 Mart 1925)

UYARI: Bu kanunla hükümete; ayaklanma çıkaranlara , bölücü faaliyetlerde bulunanlara, kışkırtıcı yayınlara karşı önlem alma yetkisi veriliyordu. Bu yetkinin içine gazete ve parti kapatma gibi birçok konu giriyordu.

Şeyh Said İsyanının Sonuçları

Ayaklanma alınan bu önlemler ile 31 Mayısta bastırıldı. Başta Şeyh Sait olmak üzere isyancılardan pek çoğu yakalanarak; İstiklal Mahkemeleri’nde yargılandı ve cezalandırıldı.

• Ayaklanma bastırıldı, fakat Türk silahlı gücü yıprandı.
• Ülkemiz Cumhuriyeti’ni yıkmaya yönelik önce başkaldırı bastırılmıştır. Takrir-i Sükun Kanunu çıkarılmıştır.
• Ayaklanma sebebiyle Musul meselesiyle olması gerektiği kadar ilgilenilememiş ve Irak İngiltere’ye bırakılmıştır. (1926 Ankara Antlaşması)
• Şeyh Said İsyanındaki rolü gerekçesiyle Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı (5 Haziran 1925).
• Ülkemizde çok partili yaşama geçiş amaçlı yapılmış olan ilk tecrübe başarısızlıkla sonuçlanmıştır.
• Şeyh Sait İsyanı, ülkemizde çok partili yaşama geçiş için ortamın uyumlu olmadığını ve artık demokrasinin tam olarak uygulanamadığını göstermiştir.