Lozan Antlaşması (24 Temmuz 1923)

Lozan Antlaşması, Milli Mücadele’nin silahlı mücadelesinin Mudanya Mütarekesi ile sona ermesi üzerine işgalci devletlerle yeni Türk Devleti arasında imzalanan barış antlaşmasıdır.

Lozan Konferansı’nın Toplanması

Ulusal Kurtuluş Savaşı’nın kazanılması ve ardından Mudanya Mütarekesi’ne gidilmesi Lozan Konferansı’na ortam hazırlayan en önemli gelişmelerdir. Yunanlılardan ümidini kesen İngilizler, barış şartlarını müzakere etmek istediler. Lakin konferansın nerede toplanacağını konusunda iki taraf arasında görüş ayrılıkları vardı. İngiltere görüşmelerin Lozan’da Mustafa Kemal ise İzmir’de yapılmasını istiyordu.

Mustafa Kemal’in barış görüşmelerinin İzmir’de yapılmasını istemesinin iki temel sebebi vardır. Birincisi Yunanlıların İzmir’de yaptığı tahribatın görülerek, Yunanistan’dan daha çok harp tazminatı alınması, ikincisi ise görüşmeleri daha yakından takip edebilmektir. Görüşmelerin tarafsız bir ülkede olmasını talep eden Avrupalı devletler ise görüşmelerin İsviçre’nin Lozan şehrinde meydana gelmesine hüküm vermiştir.

Rauf Orbay kabine başkanı olarak müzakerelere başkan olarak gitmek istemiş; ancak müzakerelere Mondros Mütarekesini imza atan bir bireyin gidemeyeceğini belirten Mustafa Kemal; sulh görüşmelerine İsmet Paşa’nın gitmesini kararlaştırmıştır. İsmet Paşa’nın Lozan’a baş delege olarak gitmesinde elbette ki Mudanya Mütarekesi’nde gösterdiği başarınında payı büyüktür.

Görüşmelere TBMM’yi temsilen baş delege olarak İsmet İnönü, Rıza Nur ve Hasan Saka dahil olmuştur .

Mustafa Kemal Paşa, Lozan Görüşmelerine giden Türk heyetinden iki konuda asla taviz verilmemesini istemiştir. Bunlar kapitülasyonların kaldırılması ve Türk topraklarında bir Ermeni Yurdu kurulmasına izin verilmemesidir.

Lozan Konferansı’na Katılan Devletler ve Konferansın Başlaması

Lozan’da barış görüşmeleri 20 Kasım 1922’de başladı. Türkiye’nin yanı sıra İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan, Yugoslavya, Japonya görüşmelerin aktif olduğu ülkelerdir. Boğazlar tartışılırken Sovyetler Birliği, Bulgaristan da görüşmelere katılmıştır. ABD, gözlemci devlet olarak yer almıştır.

Türk Heyeti, Misakı Milli’yi gerçekleştirme, İtilaflarsa Sevr ’i kabul ettirme amacıyla Lozan’a gelmişlerdir.

SEVR’E BİR BAK DERİM: Sevr Antlaşması Nedir? Maddeleri ve Önemi

Tartışılan konu sadece Kurtuluş savaşı değildir. Aynı zamanda I. Dünya Savaşı ve asırların biriktirdiği onlarca sorun tartışılıyordu. Bu nedenle tartışmalar oldukça sert geçecektir. Taraflar özellikle kapitülasyonlar konusunda anlaşamayınca, görüşmeler kesildi. Görüşmelerin kesilmesinde en çok tartışılan konu olan kapitülasyonlar haricinde borçlar, Irak sınırı, Boğazlar ve İstanbul’un boşaltılması konularında anlaşılamaması etkili oldu. (4 Şubat 1923). Görüşmeciler ülkelerine döndüler.

Türkiye, Boğazlar ve Musul’a doğru yeniden hareketlenince durumun ciddiyetini gören Anlaşma Devletleri, Türkiye’yi bir kez daha görüşmeye çağırdılar. 23 Nisan’da başlayan görüşmeler, 24 Temmuz 1923’de antlaşmayla sonuçlanmıştır. Lozan Barış Antlaşması, 23 Ağustos 1923’te TBMM tarafından onaylanarak yürürlüğe girmiştir.

DİKKAT: Lozan Antlaşması 2. TBMM tarafından onaylanmıştır.

Lozan Antlaşması Maddeleri

a-Sınırlar:

1-Doğu Sınırı: Kars Antlaşması‘yla belirlenmiş sınır kıstas alındı.

2-Irak Sınırı: Musul bölgesini Türkiye’ye bırakmamak isteyen İngiltere Irak hududunun çizilmesinde sıkıntı çıkardı. Müzakerelerde zaman kaybedilmek istenmediğinden ötürü, Irak sınırı meselesinin, Lozan Görüşmelerinden daha sonra Türkiye ile İngiltere arasındaki ikili müzakerelerle çözülmesi kararlaştırıldı.

DİKKAT: Irak sınırının çizilmesi, Lozan’da çözüme kavuşturulamayan tek sorundur.

BİR BAK DERİM: Musul Sorunu Nedir? Nasıl Çözüldü?

3-Suriye Sınırı: Ankara Antlaşması‘yla belirlenmiş sınır kıstas alındı. Hatay, sınırlarımızın dışında kaldı.

4-On İki Ada: İtalya’ya bırakıldı.

5-Ege Adaları: Bozcaada ve Gökçeada dışındaki adaların Yunanistan’a, silahlandırmamak koşuluyla bırakılmasına hüküm verildi.

b-Boğazlar:

Boğazlar başkanlığını Türk delegenin yapacağı biçimde bir komisyon aracılığıyla yönetilecektir. Bu komisyon milletler cemiyeti tarafından denetlenecek ve durum milletler cemiyetinin garantisinde olacaktır. Boğazlardan serbest geçiş olacaktır. Ticaret gemilerinin geçişi serbest olacak; ancak savaş gemilerine tonaj sınırlaması getirilecektir. Türk askeri boğazlar bölgesinin 20 km gerisinde duracaktır.

Açıklama: Ülkemiz tarafından Lozan Antlaşması’nın en sakat maddesi boğazlarla alakalı maddesi olmuştur. Bu madde öyle ki Ülkemizi mağlup vaziyetine düşürerek, devletimizin egemenlik haklarını kısıtlamıştır.

c-İstanbul’un Boşaltılması:

Antlaşmaya imza atılmasından 6 hafta sonra İstanbul boşaltılacaktır.

Açıklama: İşgalciler 2 Ekim 1923’de İstanbul’u terk etti.

d-Kapitülasyonlar ve Düyun-ı Umumiye:

Kapitülasyonlar ve Düyun-ı Umumiye kaldırıldı. Böylece ekonomik bağımsızlık yolunda dev bir adım atılmış oldu.

e-Borçlar:

Osmanlı’nın en çok Fransa’ya borcu olduğundan ötürü, borçlar en çok Fransa ile tartışıldı. Türkiye Osmanlıdan kalan dış borçları ödeyecektir. Ödeme TL cinsinden ve kâğıt parayla olacaktır. Borçlar taksitlendirilecektir. Ayrıca Osmanlıdan kopan milletler ve adalardan pay alan Yunanistan ve İtalya da borç altına alınacaktır. 

OKUMA TAVSİYESİ: Türkiye Cumhuriyeti kendi payına düşen borçları nasıl ödedi?

f-Ermeni Meselesi:

Daha önce Doğru Anadolu’da kurulması kararlaştırılmış olan Ermeni devletinden vazgeçilmiş, İtilaf Devletleri Doğu Anadolu’nun Türk yurdu olduğunu kabul etmişlerdir.

g-Azınlıklar:

Azınlıklar Türk vatandaşı sayılacak, herhangi bir ayrıcalık olmayacaktır. 

h-Yabancı Okullar:

Yabancı okulları iç meselesi sayan TBMM Lozan Müzakerelerinde yabancı okulları polemik konusu yaptırmadı.

ı-Savaş Tazminatı:

Dünya Savaşı nedeniyle Türkiye’den istenen savaş tazminatı kabul edilmemiştir. Kurtuluş Savaşı’nda Türkiye’ye zarar veren Yunanistan ise savaş tazminatı ödemeyi kabul etmiştir. Bunun için Karaağaç’ı Türkiye’ye bırakmıştır.

Açıklama: Bu madde Trakya’nın I. Dünya Savaşı öncesindeki hududunu değiştirmiştir.

j-Patrikhane:

Patrikhane İstanbul’da kalacaktır. Patrik seçimini, başka devletlerin iç işlerine karıştırmak istemeyen ülkemiz yapacaktır. Ülkemiz Ortodoks din adamlarının tespit edildiği üç adaydan bir tanesini patrik olarak belirleyecektir. Patriğin siyasal yetkileri olmayacaktır.

k-Kıbrıs:

İngiltere kendisinin toprağı saydığı Kıbrıs’ı görüşmeler anında polemik konusu yaptırmadı.

l-Nüfus Mübadelesi

Türkiye’deki Rumlarla, Yunanistan’daki Türlerin yer değiştirmesi kabul edilmiştir. Fakat İstanbul, Gökçeada ve Bozcaada’daki Rumlar ile Batı Trakya’daki, Türkler değiş tokuşun dışında tutulmuştur.

Lozan Antlaşmasının Önemi:

1- Türk Devleti resmen tanındı.

2-Osmanlı Devleti’nin bittiği kabul edildi.

3-Türk devletinin tam bağımsızlığı kabul edildi.

4-Osmanlı’nın bıraktığı yüzyıllık sıkıntılar kapandı.

5-İnkılaplara ortam hazırlandı.

6-Sevr Antlaşması yürürlükten kalktı.

7-Sömürge altında yaşayan milletlere örnek oldu .

Lozan Antlaşmasının Eleştirilen Yönleri:

1-Batı Trakya ve Ege Adaları’nın geriye alınamaması

2-Patrikhanenin İstanbul’da kalması

3-Musul’un alınamaması

4-Boğazların statüsü

Açıklama: Lozan’ı eleştirenlerin; günün koşullarını, bilmediği ya da düşünmediği anlaşılmaktadır. Tarihçi araştırdığı olayın geçtiği çağın koşullarını bilmek zorundadır.

Lozan Antlaşmasının Özellikleri:

1-I. Dünya Savaşı ardından imzalanan antlaşmalar içinde günümüze geçerliliği devam tek antlaşma Lozan Antlaşması’dır.

2-I. Dünya Savaşısonucu olarak imzalanan son antlaşmadır.

3 – Yepyeni bir devletin kurulduğunu belgelemiştir.

4-23 Ağustos 1923’de 2. Meclis tarafından onaylandı.

5-Rusya ve Bulgaristan yalnızca Boğazlar ile ilgili konulara katıldı.

6-143 maddedir.

Lozan Antlaşması’nı I. Dünya Savaşından Sonra İmzalanan Antlaşmalardan Ayıran Farklar:

1-Askeri engellemeler yoktur.

2- Ülkemiz savaş tazminatı vermemiştir

3-Ülkemize ekonomik yaptırımlar uygulanmamıştır.

4-Zaferi simgelemektedir.

5-Ülkemiz eşdeğer devletler statüsündedir.

Lozan’dan sonra dış politikada Boğazlar, Hatay Meselesi, Nüfus Mübadelesi, yabancı okullar sorunu, dış borçlar ve Musul sorunu tekrar gündeme gelecektir.